Son nom a coma origina la paraula araba fanac, que vòl dire rainard. Dison los arabis (malgrat qu’ailà n’ i a de mens en mens) qu’un fennèc jògue amb dos cans, se’n fòt de tres, fugís de quatre, es perseguit per cinc e per lo caçar cal n’aver sièis. Per ansin, es descrich aquel pichonèl canid del desèrt saharian, coma un predator tras que rapid, que caça de lèbres mai grossas qu’el meteis, que beu pas jamai d’aiga e qu’a la tuta jos la sabla del desèrt.
La caracteristica principala del fennèc son las sieunas mesuras e las siás aurelhas, tras que grossas. La foncion d’aquestas es ajudar lo fennèc a entendre de sons jos la sabla, fachs, normalament per d’insèctes. Mas tanben ajudan e plan aquel mamifèr carnivòr a suportar las tras que nautas temperaturas del nòrd del continent african.
Aperten lo fennèc a la familha dels Canidae e doncas que ne seriá l’espècia pus pichonèla de totas. Son nom scientific provoquèt (e encara provòca) de longas discussions demest los cercaires pr’amor que d’unes dison qu’es una vòlp, del còp que d’autres afirman qu’o es pas. Cossí que siá, uèi es classat e conegut scientificament jol nom de Vulpes zerda. Lo sieu abitat principal es lo desèrt d’Africa. Plusors etològs, pasmens, dison que tanben n’i a en la peninsula d’Arabia, malgrat que degun n’agachèt pas cap e sonque ne foguèron trapadas de traças sus la sabla, mas pas cap d’animal vist o encara de tuta.
Lo pelatge, las aurelhas e tanben lo ren del fennèc son d’adaptacions evolutivas d’aquel carnivòr a l’environament desertic ont demòra: per ansin, lo sieu pelatge a la quita color que la sabla (sonque d’especimèns que demòran prèp de la còsta mediterranèa son pus escurs), las aurelhas ajudan en la radiacion de la temperatura corporala e l’urina de l’animal pèrd brica d’aiga e per aquò pòt viure plan sens beure d’aiga (e d’efièch cal pas ne donar gaire als fennècs que vivon en de pargues zoologics car pòdon venir malauts).
Amb una nautor de sonque 21 cm e fins a 41 cm d longor (e 30 cm mai a la coa) e un pes maximal d,1,5 Kg poiriá plan èsser classat coma lo rei de la sabla. En estat salvatge sonque a coma predators d’iènas, de caracals o encara cèrtas espècias africanas de chòt saharian.
Alavetz, un animal que viu al desèrt, que manja ? La dièta del fennèc es fòrça divèrsa; pòt manjar sustot d’insèctes (que los tròba plan malgrat èsser jos la sabla pr’amor de las siás aurelhas), de reptils, de rosegaires coma de rats, de mirgolas o encara de geckos mas tanben d’uòus e pichonèls aucèls. En mai d’aquò, tanben se noirís de cèrtas fruchas (coma de dàtils o de baias) que tròba als oasis.
Viure al desèrt del Sahara tanben vòl dire èsser per fòrça un animal plan intelligent. Se pendent lo jorn fa fòrça calor, benlèu cal pas sortir alavetz, vertat ? Lo fennèc doncas es un animal nuechenc que demòra dins la siá tuta pendent lo jorn. La cauna pòt èsser entre 1 e 10 mètres jos la sabla e la sieuna superfícia pòt venir plan granda car n’i a qu’arribaràn als 120 m2.
Malgrat que i a de cercaires qu’afirman que mai d’una tuta de fennèc (ont i demòra mai que mai una familha e pro formada pel mascle, la femelha e los pichons) pòt se connectar amb d’autras per crear una comunautat màger, aquò se debana jamai en estat salvatge e sonque foguèt espepissat dins de pargues zoologics.
Lo nuclèu de la tuta, doncas, serà format, totjorn per un mascle e una femelha (una parelha), e los filhs d’aquel an, que se n’anaràn quand la femelha serà premsa tornarmai. E malgrat que lo mascle es pas solitari, n’i a plusors que demòran dins un nuclèu amb una familha e encara la defendon plan (amb de pichonèls lo mascle ven pus agressiu).
Un carnivòr brica territorial
Lo desèrt es un luòc brica aisit per i viure. Benlèu per aquò lo fennèc es brica territorial e quand un mascle ne trapa un autre, malgrat que i pòt aver una lucha, aquela es jamai mortala. Son de rainards que pòdon arribar a viure fins a 10 ans al desèrt. Pasmens, n’i a mai d’un que sonque arribarà als 6 ans. Als pargues, ça que la, l’espèr de vida del fennèc es pus naut, e pòt arribar plan als 14 ans.
Lo periòde de reproduccion del fennèc començarà demest los meses de genièr e febrièr. Serà alavetz quand lo fennèc bastirà una tuta se non n’a pas cap encara e cercarà una parelha. Quand lo mascle traparà la femelha lo coit pòt arribar a demorar prèp de tras oras. Jamai mens de doas. La femelha aurà apuèi 60 jorns demest 2 e 5 pichonèls. Que sonque dubriràn los uèlhs aprés 10 jorns e sortiràn pas de la cauna fins a doas setmanas mai tard.
Alara auràn ja las primièra dents e tanben començaràn a manjar de carn. Als nòu meses ja seràn sexualament adults e demoraràn a la tua un an e mièg, fins a la proplèu naissença de pichonèls fennècs.
Un trach biologic estonant del fenèc es lo ritme del sieu còr. D’efièch es fins a un 33% mendre que lo d’un animal de la siá talha. Lo còr d’aquela vòlp del desèrt es fins a un 40% pus pichon que çò que cal esperar per un animal d’aquelas mesuras. Aquò entraïna un ritme biologic plan lent (que pòt tanben totun èsser fòrça rapid!) Amb de temperaturas mai bassas de 35º de recents estudis confirmèron que sonque a 23 baticòrs per minuta. Pasmens, que se i a dangièr pòt arribar fins als 690 baticòrs/minuta.
Mai que la dièta, çò que la majoritat d’etològs creson que seriá la frontièra del sieu abitat seriá l’umiditat. Aital, que n’i a de mens en mens al nòrd del Sahara dempuèi una linha geografica ont i a mai de 100 mm de pluèja annadièra. E, al sud, n’i a pas cap se i a pus de 300 mm de pluèja annadièra (çò que seriá ja plan lo començament del Sahel african e la fin de la region del desèrt del Sahara).
Dins una region malaisida e dangierosa coma aquela los principals enemics e predators del fennèc son ara e o foguèron durant sègles, pas d’autres animals, mas l’òme. De carnivòrs coma l’ièna raiada, lo chacal o encara lo can domètges son mai concurréncia que pas d’animals que cercan en lo fennèc de noiridura. L’òme, òc, que mangèt totjorn de fennècs.
D’efièch, en de populacions nomadas (pas sonque) e d’autras del desèrt saharian, lo fennèc es conegut tradicionalament coma un animal que pòt èsser caçat per èsser manjat. E aquò que, segon la costuma islamica, la carn de can pòt pas èsser manjada. La carn de fennèc es, pasmens, halal, e aquò vòl dire que òc, que pòt èsser plan manjada.
Lo dangièr màger, totun, serián pas de caçaires que lo vòlon per la siá carn, mas lo torisme. Es un animal rar e una parelha de fennècs pòt èsser venduda per fins a 1500 dollars. Per aquò n’i a fòrça que demòran sustot en d’ostals dels Estats Units, coma d’animals domètges malgrat l’enebiment internacional d’aquò far e la proteccion que la majoritat dels govèrns d’Africa del Nòrd balhan al fennèc.
La costuma de caçar lo fennèc coma noiridura es antica al nòrd african. I a de pròvas qu’en cèrts luòcs ja èra manjat fa mai de 7 000 ans en Egipte. Puèi, lo fennèc foguèt representat tanben plusors còps pendent l’epòca dels faraons coma un animal que demorava al costat dels umans a l’ostal.
La sieuna istòria biologica es encara mai longa. L’animal uèi qu’es mai pròche del fennèc seriá lo rainard afgan. Semblariá èsser e aital foguèt confirmat geneticament, qu’ambedoas espècias se desseparèron fa d’aperaquí entre 3 e 4,5 milions d’ans, pendent lo Pliocèn. En aquela epòca lo desèrt que i uèi al nòrd african s’èra mai espandit e arribava plan fins çò qu’uèi es Afganistan.
Uèi lo jorn e aprés decennis d’èsser perseguit per l’òme la sieuna situacion seriá dempuèi 1990 un pauc melhor. Las principalas organizacions environamentalas, malgrat que lo nombre drech de la siá populacion totala en Africa siá pas plan coneguda, afirman qu’es una espècia qu’es pas menaçada. E doncas que cal pas patir per la sieuna pròcha extincion.
Pasmens, e sens afirmar cò de contrari, i a de senhals brica positius sul fennèc. Abans èra plan espepissat en Arabia. Uèi fa d’annadas que degun pòt ja l’agachar. E en Africa del Nòrd es un animal que comença a rarejar. Son pas de pròvas scientificas mas de pensadas racionalas basadas en l’observacion environamentala. Çò que cal esperar, ça que la, es un desèrt saharian amb un pichonèl carnivòr que sauta de duna en duna sus la sabla a la recerca de predas. Una imatge que volèm que siá totjorn etèrna.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
