ETH TRIASSIC

Quan comencèc era edat deth Triassic, era prumèra des tres edats que i auec dinosaures ena Tèrra, siguec tanben quan comencèc eth Mesozoic, çò ei era edat intermèdia dera istòria dera nòsta planeta. Ei un periòde que se passèc entre hè 248 e 213 milions d’annades e i aueren episòdis clau com eth començament dera fin deth continent unic Pangèa o era arribada des prumèrs dinosaures com Saltopus e Halticosaurus, mès tanben des prumèrs mamifèrs. Pendent era fin d’aquera edat neisheren tanben quauqu’ues des creatures mès gigantasses que jamès demorèren ena Tèrra, çò ei es prumèrs reptils voladors, es pterosaures.

Pendent eth Triassic eth clima siguec aperaquí semblant en tota era planeta. Era diferéncia de temperatures entre es pòls e er eqüator non siguec tan prigonda com aué. Eth pas deth temps amièc un clima fòrça mès sec e es desèrts s’espandiren pòc a pòc, e mès e mès lacs e arrius vengueren tanben fòrça secs.

Atau, aqueth clima caud provoquèc mars non guaire prigondes, on eth fenomèn dera evaporacion passaue fòrça mès rapid: pr’açò i auec ua concentracion mès grana de sau en aigua. Açò provoquèc era extincion de fòrça espècies marines e, dempús, eth neishement de naues formes de vida.

Mariscs naus, com es ustres, o auti molluscs enterradi ena sabla marina comencèren a èster abondius. Tanben i auec fòrça gasteropòds (de cargòlhs e era sua familha) naus. Pendent eth Triassic tanben neisheren naui tipes de coralh, de gambes e langostes. E es prumèrs eriçons de mar modèrns. E sonque i demorauen diuèrses amonites, que non poderen subervíuer enquiara edat següenta, eth Jurassic.

Ena mar i auien peishi e làmies, mès tanben un nau tipe de reptils marins, es notosaures, ictiosaures e placodonts. Ua espècia que cau destacar qu’ei  Tanystropheus que, maugrat víuer en tèrra non minjaue peishi.

 Manades de reptils en tèrra

Es animaus que viuien en Pangèa podien anar per tot   . I auien centeats de milèrs de manades gigantes de Lystrosaurus e auti reptils erbivòrs que demorauen pròp de lacs e arrius. Es sòns fossils sigueren trapadi  en China, Índia e Africa deth Sud mès tanben en Antartida. Dempús arribèren es prumèrs crocodils e es prumères tortugues de tèrra (qu’auien era sua origina ena mar).

Espècies de cinodonts carnivòrs com Cynognatus i demorauen sonque pr’amor qu’auien suberviscut eth Permian. Èren es arreis des predators, mès tanben i auie auti predators fòrça petiti, vertadèrs reptils que caçauen encara insèctes. Siguec aqueth grop qu’evolucionèc pendent eth Triassic e que dèc pas as dinosaures.

En eth Triassic i auec diuèrses espècies terrèstres que s’estinguiren. E neishec un nau grop de reptils, hè aperaquí 225 milions d’annades. Es cercaires coneishen aguesti fossils damb eth nòm de Tecodonts. Prumèr èren animaus non guaire adaptadi ath sòn environament, que demorauen encara ena aigua o pròp d’aquera. Lèu deishèren endarrèr era aigua e comencèren a espandir-se per tota sòrta d’ecosistèmes. Siguec ua espandida que durarie milions d’annades, mès que provoquèc ua evolucion rapida des sues pautes. Lèu vengueren mès e mès rapids. Podien córrer damb quate pautes o encara sonque damb dues. Sonque 20 milions d’annades dempús ja auien evolucionat vèrs un nau tipe de reptil; es dinosaures.

Maugrat era credença generau qu’es dinosaures visqueren en Jurassic pr’amor deth cinèma, aqueth grop de reptils neishec ena edat anteriora, eth Triassic, viuec fòrça ath long de tota era epòca jurassica e desapareishec ena fin dera edat posteriora, eth Cretacèu, hè sonque 65 milions d’annades. Açò vò díder qu’es dinosaures demorèren ena Tèrra aperaquí 183 milions d’annades, un hèt que non se pòt associar damb eth temps que hè que viu era umanitat. Eth Triassic, donques, a mès des dinosaures, tanben provoquèc eth neishement de dus grops mès d’animaus pro importants ena istòria dera vida dera Tèrra, es mamifèrs e es pterosaures.

Era istòria des animaus volaires ei apassionanta. Petiti reptils que viueren pendent eth Permian, com Weigeltigarus, sigueren es prumères espècies que sagèren eth vòl. Totun, sonque capitèren en tot hèr longui sauts entre es arbes. Pòc mès. Es pterosaures, totun, sigueren eth prumèr grop de reptils que podec, fin finau, volar. Era sua estructura alar ère totaument desparièra e pr’açò es sòns vòls fòrça mès longui.

Reptils susprenenti

Maugrat qu’era majoritat pensam qu’es dinosaures sigueren animaus com T. Rex o Diplodocus, en eth Triassic neisheren grops e familhes de pterosaures totaument susprenentes, com Eudimorphodon, que viuec durant era fin deth Triassic. Tanben Peteinosaurus o Preondactylus. Sigueren es ancessors des animaus volaires mès grani que jamès viueren ena planeta (e que viueren pendent era fin deth Cretacèu).

Sigueren, maugrat açò, espècies petites que non arribauen ath mètre de longada d’ales. Eudimorphodon siguec era prumèra espècia de pterosaure jamès classificada pera sciéncia, trapada e confirmada. Viuec hè 220 milions d’annades e auie dents fòrça longues entà caçar peishi (114). Açò confirmèc que siguec ua espècia que viuec ena còsta. Totun, e maugrat èster un des prumèrs pterosaures, era sua linha evolutiua acabèc durant eth Triassic. Autes espècies, mès non Eudimorphodon, contunharien era sua evolucion vèrs pterosaures mès grani.

Es pterosaures d’aquera epòca auien toti caracteristiques comunes: èren fòrça petiti (com audèths aué), minjauen insèctes o peishi, auien granes dents e ua longa coa tipica. Pteinosaurus ère encara mès petit qu’Eudimorphodon (60 cm) e Preondactylus encara mès (45 cm). Totun, era basa entara evolucion e er espandiment d’un des grops animals mès grans que jamès viueren, ath costat des dinosaures, ja ère segura. Sonque era arribada des madeishi dinosaures, hè 213 milions d’annades, provocarie un cambiament biologic laguens eth  mon animau encara mès gran ena Tèrra.

Era Redaccion

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita