ETH PERMIAN

Pendent eth Permian (hè entre 286 e 248 milions d’annades) eth movement geologic contunhèc; Gondwana e Laurasia se situèren mès pròp, Asia choquèc damb Euròpa e neisheren es montanhes des Urals. Índia choquèc damb Asia e neishec er Imalaia e en America neisheren es Apalaches. Pendent era fin d’aquera epòca solament i auie un continent gigant; Pangèa.

Atau, e maugrat que pendent eth començament deth Permian se debanèc ua edat glaciau en sud e ua queiguda des nivèus dera mar en tota era planeta, eth movement de Gondwana vèrs eth nòrd provoquèc un clima mès e mès caud. Ath còp, mès e mès regions de Laurasia vengueren mès seques e es desèrts s’espandiren.

Ena mar i auie fòrça braquiopòdes qu’auien com competidors es molluscs bivalvs. Mès tanben auien maishères poderoses e minjauen lèu trilobites e d’auti mariscs. Tanben i auien fòrça espècies d’anfibians maugrat qu’en aigua doça.

Un des predators marini mès grani siguec Eryops, que hège 2 m de longada. Minjaue reptils mès petiti e tanben d’auti anfibians e dilhèu tanben peishi. Ath sòn costat i auien d’auti predators fòrça estranhs com Diplocaulus o Diploceraspis. Ambdús auien un cap plan estranh e es scientifics encara non saben aué entà que servie.

Damb aqueri predators quauqui anfibians desvolopèren naues defenses, son es coneishudi com grapauds-armadillo. Totun, quan eth clima venguec mès sec fòrça d’aqueri anfibians demorèren isoladi en petites zònes de paluns e damb eth temps desapareisheren toti eri. Solament es reptils mès ben adaptadi as naues condicions de vida dera planeta poderen començar a espandir-se mès e mès.

Era conquista des reptils

Es prumèri reptils èren petiti e minjauen sustot artropòdes e vèrmes. Evolucionèren lèu vèrs espècies mès e mès granes que ja podien caçar d’autes espècies de reptils mès petites. Ath còp, desvolopèren maishères mès granes entà caçar milhor.

Bèri uns d’aqueri, com Mesosaurus tornèren entar aigua. Pendent era fin d’aquera edat ja i auie un nau grop de reptils fòrça mès rapids e fòrça semblant as mamifèrs; es gorgonopsians.

Aqueri animaus auien longues pautes e pr’açò podien córrer mès. Auien tanben es dents mès granes. Quauqu’ues d’aqueres prumères espècies evolucionèren entà minjar solament plantes. Auien besonh de minjar fòrça e donques grani estomacs. E pr’amor d’açò vengueren mès grani. Mès d’auti qu’èren carnivòrs tanben vengueren mès grani.

Espècies com es dicinodonts podien èster com un arrat o ua vaca. Era majoritat demorauen en tèrra mès tanben n’i auie que viuien en aigua. Ath sòn costat i auien es pelicosaures, com eth Dimetrodon, que hège enquia 3,5 m de longada. Auien granes aletes ena esquia entà controlar era temperatura corporau: solament quan auien chucat pro calor deth solei pendent eth maitin podien començar a mòir-se entà caçar. Sigueren uns des predators mès perilhosi d’aquera edat.

Era fin deth Permian siguec ua edat fòrça dolenta entàs èsters viui. Mès d’un continent truquèc damb d’auti e se formèren naues vals e eth clima e es nivèus dera mar cambièren fòrça. Milions d’animals e plantes non poderen adaptar-se e moriren. Siguec era pejor extincion dera istòria dera Tèrra pr’amor que lèu era meitat de totes es familhes d’animaus moriren alavetz. Ena mar era extincion arribèc enquiath 90%.

Totun, que quauqui grops de reptils evolucionèren entà auer sang cauda; podien atau botjar-se milhor e caçar d’ua manèra mès rapida. Quauqui, com es cinodonts, auien enquia pèth. Mès non  poderen evolucionar mès pr’amor dera arribada d’un nau grop de reptils qu’auec un espandiment susprenent: es dinosaures. Solament es cinodonts mès petiti, que caçauen pendent era net poderen subervíuer enquiara naua edat: era edat des dinosaures.

Era Redaccion

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita