Ara hè cent annades que, dempús de mès de cinc annades de guèrra dubèrta entre irlandesi e eth govèrn dera Grana Bretanha e Irlanda, ambdús païsi decidiren, fin finau, signar un tractat de patz; qu’acabarie aquera guèrra pr’amor dera arreconeishença d’ua cèrta independéncia as prumèrs. Mès que tanben provoquèc ua naua division entre irlandesi e ua naua guèrra civiu entre es pròpris irlandesi entre 1922 e 1923.
Atau, e dempús de diuèrses annades de guèrra entre irlandesi e britànics pr’amor qu’es irlandesi volien era independéncia, eth Reiaume Unit dera Grana Bretanha e Irlanda arreconeishec era isla d’Irlanda (non tota pr’amor que sonque arreconeishie 26 des 32 comtats irlandesi) com un nau Domini laguens der Empèri Britanic. Aguest ère un estatus que ja auien alavetz d’auti païsi internacionaus, com Canadà, Austràlia o Naua Zelanda.
Eth Tractat Anglo-Irlandés de 1921 siguec signat eth 6 de deseme dera annada 1921, ara hè cent annades, peth prumèr ministre anglés David Lloyd George e es representants dera nomentada Republica Irlandesa (que, fin finau, non siguec arreconeishuda pes britanics), Arthur Griffith e Michael Collins. Dempús dera signatura d’aqueth tractat calie era ratificacion deth madeish pes assamblees irlandesa e britanica. E atau se passèc en gèr de 1922.
Ua naua guèrra
Pendent era signatura deth Tractat (en 1972 sigueren coneishudes es menaces britaniques d’ua naua guèrra contra Irlanda se eth tractat non ère signat) Michael Collins arreconeishec qu’en tot signar, tanben signaue era sua pròpria senténcia de mòrt. Collins volie díder damb açò que coneishie fòrça ben que i aurie fòrça irlandesi que non acceptarien aqueth Tractat, com eth President dera Republica d’Irlanda, Eamon de Valera, e que volien era libertat e independéncia entà tota era isla d’Irlanda.
Atau se passèc; dempús dera signatura deth Tractat de Patz, en junhsèga de 1922, comencèc ua guèrra civiu entre es pròpri irlandesi, que siguec ganhada pes favorables ath Tractat de patz damb eth Reiaume Unit de 1921. Totun, i auec fòrça mòrts entre es irlandesi, e entre aqueri, Michael Collins, que siguec aucit per irlandesi contraris ath tractat en Béal na Bláth, en agost de 1922, pòc abans dera fin dera guèrra civiu.
Ua annada dempús, era guèrra civiu irlandesa ère acabada, Irlanda ère un Domini britanic e Griffith tanben ère mòrt. En 1937 eth president Eamon de Valera demanèc as irlandesi de votar ua naua constitucion irlandesa e eth governador generau britanic siguec cambiat peth President d’Irlanda. En 1949 irlanda venguec ua Republica, ja dehòra der Empèri Britanic. Totun, aué, en 2021, cent annades dempús, es sies comtats deth nòrd irlandès qu’encara son britanics.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
