L’estonament que pòt arribar donar una sciéncia coma l’arqueologia es total e continu. Ara una còla d’arqueològs de l’Universitat escocesa d’Aberdeeen an descobèrt çò que seriá un masèl d’indigènas yupik (una de las doas brancas de la familha esquimala que demorèt tradicionalament entre Sibèria e Alaska). Lo masèl se passèt pendent las nomentadas guèrras de l’arc e la sageta, un periòde que de legendas yupik encara ne parlan e que ara l’arqueologia poguèt confirmar entre las annadas 1652 e 1677. La legenda, doncas, es reala.
L’episòdi d’aquel masèl esquimal foguèt confirmat quora una còla d’arqueològs descobriguèt çò que podián èsser de rèstas de mai de 28 personas e pus de 60.000 espleches de l’epòca, dins un vilatge yupik de la còsta d’Alaska nomentat Agaligmiut (uèi lo jorn Nunalleq). La tròba confirmèt que se produsiguèt una masèl pr’amor de l’ataca d’un autre grop yupik.
La legenda parla encara uèi d’una òrra guèrra de l’arc e la sageta qu’aguèt coma causa un jòc de mainatges amb de pichonas sagetas. Semblariá qu’un mainatge lacèt una pichona flècha sens voler far mal a un autre e aquel perdèt l’uèlh. Son paire, enrabiat, ataquèt lo jove e li prenguèt, al còp, ambedos uèlhs. Apuèi l’autre paire demandèt venjança e una sòrta d’assassinats entre de grops yupik, de familhas e de clans espeliguèt, fins qu’arribèt a provocar la lucha generala entre doas nacions yupik.
Tot aquò finiguèt, malurosament, en una òrra guèrra que los yupik d’uèi lo jorn encara la coneisson amb la legenda de la guèrra de l’arc e la sageta. Çò que se sabiá pas fins ara èra qu’aquela legenda foguèsse reala pr’amor de la descobèrta facha ara per l’arqueologia.
Agaligmuit, un fòrt de l’epòca
Segon la còla d’arqueologia que trobèt las esqueletas de 28 yupik d’Agaligmiut, lo vilatge foguèt pus un fòrt que non un vilatge tipic. E èra aital pr’amor que lors abitants avián paur d’atacas de grops de l’exterior. Los arqueològs trobèron, a mai d’esqueletas, de figuras, de mascas de dansa e de panièrs.
La legenda dels yupik parla d’un guerrièr nomentat Pillugtug, cap de la gent d’Agaligmiut, qu’ataquèt un autre grop yupik dins un vilatge que podiá èsser Pengurmiut o Qinarmiut. Lo grop qu’ataquèt poguèt tuar totes los guerrièrs enemics. Mas los que subrevisquèron ataquèron Agaligmiut quora u aviá pas de guerrièrs e i aguèt un masèl de femnas, de vielhs e de mainatges. E aquò es çò que l’arqueologia poguèt confirmar.
Los yupik son un grop d’esquimals qu’encara demora dins una granda region de la planeta que comença en Siberia centrala e qu’arriba al Yukon canadian. Parlan pus de 5 lenguas e uèi lo jorn son una populacion d’aperaquí 35.000 personas devessidas entre los estats rus, estatsunitenc e canadian.
La lengas parladas son prèp d l’extincion, coma lo sireniskski, que solament es parlada encara per un indigèna yupik de Chukotcha, en Siberia orientala, lo Narnasnski, parlat per 100 yupiks o lo Yupik Siberian Central, parlat encara a l’illa de Sant Laurenç, en Alaska.
En mai d’aquò, i a un grop de populacion yupik plan mai grand a l’Alaska centrala, dins un territòri que s’espandís per la peninsula d’Alaska e divèrsas, illas, coma las illas nunivak: son prèp de 21.000 yupik e n’i a mai de 13.000 que parlan aquela lenga. Fin finala, atanben i a una comunautat yupik tradicionala a la còsta del Pacific, al torn de l’estrech del Prince Guilhèm, ont pus de 3000 alutiiqs (qu’es lo nom dels yupiks d’aquel airal) vivon e caçan dempuèi fa de sègles: totun, solament 500 d’aquels yupik parlan lo dialècte yupik de la region.
Los yupik parlan un grop de lengas classadas coma polisinteticas mas i a pas cap d’escrich en aquelas lengas fins l’arribada dels europèus a la zòna. A Alaska los yupik foguèron un pauc mai uroses pr’amor que mercés a l’òbra del paire Hinz, fòrça d’eles aprenguèron la sieuna pròpria lenga en una nòu sistèma d’escritura desvolopat per aquel.
A la partida siberiana, totun, la majoritat de la populacion yupik finiguèt per perdre la sieuna lenga e cultura pr’amor que solament estudièron la lenga russa e pro. E tanben perdèron la cultura pròpria e la legenda de la guèrra de l’arc de la sageta, un fach, ara vengut real mercés a l’arqueologia.
La redaccion
