Coneissèm vertadièrament çò que foguèt la piratariá ? Sabèm la diferéncia entre un pirata, un corsari o un bocanièr ? La piratariá es encara uèi un dels concèptes pus espandits dins l‘imaginacion umana pr’amor que, sovent, es sinonim de libertat. Mas l’idèa romantica que n’avèm uèi benlèu es pas totalament coma çò que foguèt la piratariá antica.
La piratariá (anciana o actuala) voliá dire atacar un vaissèl per raubar la mercaderia (e de còps atanben lo quite vaissèl). Los piratas sovent atacavan tanben la còsta e de vilas e vilatges de diferents païses. Totjorn o faguèron sens l’acòrdi de cap estat pr’amor qu’alara èran de corsaris e pas de piratas e avián l’acòrd dels govèrns de l’epòca mas solament per atacar de vaissèls de l’estat enemic, e pas totes.
La formacion de la paraula ven d’un adjectiu grèc qu’a coma primièra origina lo vèrb piran que vòl dire s’esforçar o temptar la fortuna. La paraula latina atanplan a lo quite sens. Totun, de còps foguèt utilizada dins un sens encara mai ample, pr’amor que, pendent l’edat mejana i aguèt sovent “de piratas de ròtas”, çò es de lairons de camins. La piratariá foguèt practicada e fòrça pendent l’epòca antica. De grècs e de romans coneissián plan çò qu’èra aquela practica marinièra: Juli Cesar foguèt raubat per de piratas cilicians e per se venjar netegèt la mediterranèa de piratas e encara conquistèt Cilicia per finir amb aqueles.
Los nomentats bocanièrs èran pas de vertadièrs piratas. Quora los piratas avián pas de viures eles caçavan de buòus e de pòrcs a los fumavan. Sovent demoravan amagats dins la Mar Cariba, especialament a l’illa de la Tartuga e maugrat que podián mai d’un còp atanben participar en d’expedicions piratas èra pas la sieuna activitat principala.
La vida sociala dels piratas
Maugrat que fòrça gent pensa que la vida de pirata èra fantastica e plena d’aventuras, gaire piratas venián rics e la majoritat morissián joves pr’amor que l’aliment èra totjorn infectat per de rats. Totun, que foncionavan coma de democracias limitadas: los caps èran causits e èran mai sovent un òme mai causit per la tripulacion qu’un vertadièr òme amb de poder. Aquela podiá convocar una assemblada e començar un procès contra un capitani se aquel seguissiá pas l’ideal pirata. Se lo capitani acceptava pas podiá èsser forabandit a una illa tropicala.
Lo botin èra totjorn devessit en de parts parièras entre los piratas. De còps i avián de piratas nafrats que podián aver una part mai granda pr’amor qu’èran estat nafrats pendent la lucha. Lo capitani podiá arribar recebre un còp e mièg o dos còps la partida de la pilha que recebián d’autres piratas mas jamai pus.
Un dels fachs pus estonants d’aqueles òmes foguèt la practica sexuala. I a fòrça escriches que confirman que dins lo mond de la piratariá l’omosexualitat èra majoritària. Èra un fach normal raubar de joves per los far venir lors aimants e las femnas èra brica ben consideradas. Aital, l’omosexualitat foguèt acceptada de manièra generala.
Los piratas volián pas anar amb de femnas e aquò que mai d’un còp podián o far pr’amor qu’anavan a de pòrts ont n’i aviá. Las femnas èran pas utilizadas sexualament; solament per demandar un prètz en argent per las liberar e pro. Segon aquò los piratas foguèron los primièrs matrimònis omosexuals de l’istòria modèrna: lor relacion èra lo matelatge: lo matelot o pus jove podiá plan eiretar tot çò qu’aviá l’autre se aquel morissiá. Atanben i aguèron de cases celèbres de femnas piratas omosexualas coma Anne Bonny o Mary Read.
Maugrat que totes pensam a la Mar Cariba, la Mediterranèa los patiguèt pendent de sègles. Las Illas Canarias atanben. Las atacas èran realizadas majoritàriament pendent la prima e l’estiu. E pendent lo sègle XIX la piratariá comencèt d’èsser minoritària pr’amor de las atacas de las nòvas nacions estatalas de la planeta.
L’an 1856 la Declaracion de París confirmèt que set estats laisseson de balhar çò qu’era nomentat Patent de Cors (un contracte entre un govèrn e un corsari per atacar de vaissèls e que podiá sauvar de la mòrt a aquel se èra estat fach presonièr). De mai en mai d’estats volguèron pas o far. Totun, los Estats Units e l’Estat espanhòl, que disián que lors constitucions de l’epòca los laissavan poder o far, foguèron los darrièrs estats de la planeta qu’enebiguèron la piratariá.
La piratariá venguèt de mens en mens abituala pr’amor que i aviá de mens en mens esclaus. Los piratas sovent o èran pas per volontat pròpria mas pr’amor qu’èran d’esclaus liberats que sabián pas cossí subreviure. Apuèi un epòca gloriosa pendent los sègles XVI, XVII e XVIII, lo mond dels Pargo, Sir Francis Drake, Pierus Magnus, Richard d’Hawkins, Kanhogi Angre , Sir Henry Morgan o Shang Zhilung comencèt s’escantir.
Uèi la piratariá encara existís e es totalament enebida per totes los estats de Nacions Unidas. Aital o confirma l’article 100 sus lo drech de la mar. Maugrat que se pòt pensar que èui lo jorn i a pas pus de piratas encara pendent la fin dels ans 1990 divèrses estats de la planeta envièron lors marinas a la mar indica per luchar contra de piratas que i aviá devant la còsta d’Etiòpia e Eritrèa.
La piratariá doncas foguèt una responsa sociala en desparièras epòcas de grops qu’avián las sieunas pròprias leis e organizacion sociala. De joves òmes que volguèron luchar contra la societat que visquèron e que la majoritat de còps poguèren pas o far pendent gaire temps. Uèi son un capítol mai de l’istòria de l’umanitat.
Un article de Christian Andreu
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
