D’ANCESSORS D’OMINIDS (1): LOS PRIMIÈRS MONARDS
Çò que se passèt a nivèl evolutiu entre los monards ancessors dels ominids, que qualqu’uns ne pòdon èsser considerats coma los primièrs primats, foguèt tant important coma çò que se debanèt d’aperaquí fa 5 milions d’annadas amb los primièrs especimèns d’aquelas espècias. Totun, es una istòria gaire coneguda pr’amor que l’istòria que se passèt aprés l’extincion dels dinosaures e los primièrs ominids contunha encara d’èsser longa (60 milions d’ans).
Los primièrs ancessors dels primats ja vivián amassa amb los dinosaures fa entre 70 e 65 milions d’annadas. Fa temps que ne foguèt confirmada la preséncia en America del Nòrd d’un primat celèbre uèi, Purgatorius. N’i aguèt tanben d’autres, mas èran totes pro diferents entre eles per poder èsser considerats encara coma d’ancessors luenhans dels primats.
10 milions d’ans puèi se produsiguèt l’aparicion d’un tipe de monards nomenats plesiadapiformes, un genre mamifèr uèi lo jorn desaparegut quiòc, ne poirián èsser los mai luenhans ancessors. Avián una talha plan pichona e encara èran totalament adaptats a la vida al bòsc. Lor cervèl èra fòrça redusit, lo mòrre long e avián d’arpas a totes los dets per practicar la braquiacion (marchar de branca en branca). Qualqu’unas de las esqueletas fossilas de divèrsas espècias de plesiadapiformes foguèron trapadas en Euròpa, mai que mai al vilatge catalan d’Àger.
L’espandiment de la selva
Quand se debanèt la naissença e espandiment general de las plantas amb flors – un fach environamental clau en l’evolucion dels mamifèrs ancessors dels primats – atanben i aguèt una generalizacion de las forèsts, au mens en l’emisfèri nòrd de la planeta e aqueles èssers desvolopèron lor anatomia per poder s’i adaptar.
Foguèron d’animals que, maugrat èsser erbivòrs comencèron a èsser de mai en mai carnivòrs en tot manjar d’insèctes e atanplan d’autres pichonèls mamifèrs. Auràn una bona forradura e encara avián una locomocion quadrupeda (maugrat que l’abilitat de demorar temporalament dreches ja fa temps que foguèt confirmada scientificament).
E foguèt aquela abilitat (poder marchar drech) çò que, al còp, ajudèt plan a l’ora d’aver las mans liuras. Amb aquò la capacitat cerebrala e sensoriala d’aqueles monards se devolopèt plan amassa amb un agach mai e mai estereoscopic.
Anatomicament lo cervèl creèt d’airals mai grands per la memòria e la coordinacion e lèu comencèron a suenhar melhor lors pichonèls cossí farián los ominids milions d’annadas puèi. Fin finala, la vida en grop se desvolopèt e comencèron a èsser mamifèrs mai e mai socials, una caracteristica dels ominids e mai encara dels umans.
Fa sonque 40 milions d’ans se produsiguèt la naissença de nòvas espècias de primats en de nòvas laltituds (mejanas e baissas) del còp que la superfícia de la planeta tornava a cambiar. America del Nòrd e Eurasia se desseparavan geologicament e des d’alavetz los monards del vielh mond e los del nòu mond evolucionèron d’un biais totalament diferent.
D’aperaquí fa 30 milions d’ans apareguèt Aegyptopithecus, una espècia que ja pòt èsser considerada clau dins l’evolucion dels primats e que foguèt un saut tras que significatiu dins l’escala evolutiva dels primats. Maugrat qu’aguèt una capacitat cerebrala fòrça pichona -30 cc- per rapòrt a la nòstra – la mejana seriá uèi 1 300 cc- la sieuna morfologia ja foguèt decisiva. Demorèt 10 milions d’ans e pendent lor extincion apareguèron los primièrs ominoïds coma proconsul, ancessor de gibons, orangotans, gorillas, chimpanzés e umans.
La redaccion
