Eth recent videoclip des Paums, « Artz-Os » vò retre aumentage ar os, un animau mitic en toti es Pirenèus e tanben ena petita Val d’Aran. Era hèsta des Barbacans de Canejan ei encara un aumenatge ad aguest animau fantastic e reau ath còp, que siguec fòrça important entàs prumèrs aranesi e qu’encara ac ei aué. Era letra dera cançon d’aguest grop musicau daurís ua entrevista damb un des membres des Paums, Jèp de Montoya, que vò explicar era relacion que i auec tostemp entre er os e er òme, era rason principau deth videoclip des Paums « Artz-Os ».
ES BARBACANS DE CANEJAN E ETH BALH DER OS (ARTZ – OS)
Damb lances, caçaires dancen ath torn d’un os
Hèt damb tèrra arguitla e caperat damb ua pèth.
Ei culte de caça, abans de gésser anet,
D’aguesti òmes de caractèr religiós.
Creiguent-se hilhs e descendents d’eth,
Dancen emmascaradi e hòls er aperat “Bal der Os”´
Simulant aucir-lo damb lances e bastons
Com se dromisse en temps de heired.
“Encara que morisque era sua anima viu !”.
Sacrifici ara Natura fecondanta,
Coma hè era aigua der arriu.
“Era sua fòrça mo’la cau ena nòsta man!”
Ei entàs òmes pirenencs, er Os un diu,
Dançaires des còves d’Aran.
Sapiéncia.- En “Artz-Os” parlatz der os, aguest animau tant admirat…
Jèp de Montoya.- Quan parlam der os, der òme e dera sua relacion, tostemp se dan dus sentiments: er un d’antagonisme e er aute de paradòxa. Per un costat er os tostemp a estat un èster superior ath quau s’a admirat com ua divinititat e deth qué er òme s’a arribat a considerar descendent, e per aute se l’a acaçat e aucit volent-le préner era sua fòrça e lutant per un madeish territòri.
Es dus les trobam des dera mès remòta antiquitat. Cernint-mos ath nòste país, as nòstes montanhes, ara nòsta Val dera Garona mos trobam que dejà er òme primitiu auec de lutar contra er os des cavèrnes per abric des soales. Açò ac testimònien es rèstes de uassi e vestigis trobadi ena Còva de Gargàs en tèrme d’Aventinhan molt apròp de Sant Bertran de Comenges.
Sapiéncia.- Mès tanben ena Val d’Aran…
JdM :- Ena madeisha Val dera Garona, ena Còva de Montespan, er an 1924 er espeleològ Norbert Casteret entrant a trauèrs d’ua galeria anegada que hège sifon arribèc en ua cramba seca a on trobèc quauques escultures en tèrra argila des mès vielhes jamès trobades amassa damb es de Montesquieu Avantès. Ua d’eres ère un os que mesurae 1,10 m. de long e 0,60 m. de nautada.
Era bèstia ère jaçada, es pautes de deuant estienudes, es ungles fòrça ben diboishades e es pautes de darrèr replegades contra eth còs. Entre es pautes dera escultura trobèc eth crani d´un ossardet e un trau hèt en centre deth còth que podie èster a on entrèsse ua cauilha de husta que tenguesse eth cap ena argila. Seguraments qu’era pèth que caperaue eth còs de tèrra deuie èster amassa damb eth cap. Causa significativa d’aguesta trobalha ei qu’eth còs der os ère tot horadat per còps de lança, de flèches e de bastons.
S.- Un rite donques ancestrau…
JdM.-Tot açò ei era causa que mos apròpe ara esséncia d´un des rites mès antics qu’an per protagonistes ar òme deth nòste país e ar os. Er os dormís tot er iuèrn laguens dera sua tuta e quan va arribant eth milhor temps cap as dates dera Candelèra se desvelhe.
Tàs òmes preistorics, veir a gésser ar os, signifique eth retorn dera vida. Ei en aqueth moment, damb era alegria deth retorn deth bon temps e podent dejà veir qu´eth dia le va guanhant temps ara net, qu´aguesti òmes dancen er aperat “Bal der Os”. Dempús d’aguesta dança calerà gésser a aucir-le e eth sòn sacrifici significarà era fecondacion dera natura en bon temps qu´arribe. Aguesti òmes ena sua primitiva intelligéncia se cren de quauqua manèra descendenti deth “diu-os” e tada eri encara que l’aucisquen era sua anima demore viua, en tot èster er òme que l’a aucit qui pren era fòrça que caracterizaue ara bèstia.
S.- E era tradicion contunhèc enquia aué…
JdM.- Aguest rite demore viu ena interpretacion dera hèsta de magràs o de carnaval atau com se hadie ena Val d’ Aran e aué, dempús d’auer-se perdut quauqui detzenats d’ans, s’a reviscolat en pòble de Canejan. Laguens deth carnaval eth rite des barbacans apòrte tota aquera alegria ancestrau de retrobar-se damb eth temps mès doç en tot anar gessent d’aqueth long lunfèrn qu’ei er iuèrn.
S.- Entà representar tanben eth mite…
JdM.- Es persones son disfraçades damb pèths de craba o de oelha, de viatges damb es còrnes de quauque boc e sustot carrejant e hènt a tocar esqueres e trucs. Aqueres dances e aqueri sauts a trauèrs des carrèrs deth pòble, ath son des esqueres mos torne ara mès antica esséncia deth descrit adès bal der os. Aguesta serie era representacion viua que demore de tota aquera mitologia ancestrau vèrs aquera bèstia fantastica que se d’un costat se l’a temut, der aute, tostemp se l’a acaçat e aucit cercant era sua fòrça o dilhèu de ua auta manèra eth sòn espaci ara fin de dominar sus eth madeish territòri.
S.- Fòrça gràcies…
