Lo cangoró es un animal mitic australian. I a plusors espècias e benlèu las que son màgers son las pus estudiadas. Pasmens, n’i a d’autras encara plan mens conegudas mas que tanben son plan importantas dins la fauna d’aquel continent. L’oalabi (Wallaby en anglés mas amb lo nom scientific de Petrogale penicillata) n’es un d’aquelas. L’oalabi es tanben conegut coma cangor de ròca de coa de bròssa pr’amor que totes los cangorós pichonèls son coneguts tanplan amb lo nom d’oalabi (que n’i a fins a 30 espècias dont qualcunas arboricòlas).
Aquel oalabi doncas aperten a la familha dels Macropodidae. Son de mamifèrs que sautan plan mas totjorn prèp de ròcas e pèiras dins l’airal pus rocós de l’oèst d’Austràlia. D’efièch i a fins 15 espècias d’oalabi de ròca en aquel continent mas la majoritat son ja sonque un remembre de çò que foguèron pr’amor que pòdon pas pus èsser trapats dins son airal original e son doncas considerats en situacion critica.
L’oalabi de ròca a los braces e las pautas plan fòrtas e pòt montar se vòl suls arbres, un prètzfach plan estonant per un cangor. La caracteristica mai singulara de l’oalabi de ròca de coa de bròssa es la sieuna coa, plan espessa. Son, totun, de cangorós amb de mesuras mejanas que pòdon pesar entre 6 e 8 Kg. Son tanben plan rapids e usan la longa coa per aver d’equilibri quand sautan.
Un marsupial plan menaçat
En mai d’aquò es plan aisit poder los identificar pr’amor qu’an una raia blanca a la fàcia a mai d’una raia negra dempuèi l’uèlh fins al darrièr del cap. La color de la forradura es d’abituda bruna amb d’espatlas mai grisas e de pautas mai escuras. Aquò ajuda plan l’animal a l’ora de s’amagar dins la natura dels predators e sovent es plan malaisit los trapar malgrat èsser plan pròches.
Uèi lo jorn òm pòt trobar d’oalabis d’aquela espècia en de luòcs isolats en tot crosar la Granda Cordilhèra Australiana dempuèi lo sud-èst de l’estat de Queensland e fins a las montanhas Grampians, a l’oèst de l’estat de Victoria. Demòran totjorn en d’airals rocoses de granit e encara prèp de bauces amb de caunas e d’autres refugis de ròca ont pòdon s’amagar. Lors amagatals son totjorn situats vèrs lo nòrd pr’amor qu’aital pòdon tanplan fugir de la calor. Se noirisson d’èrba pendent l’aubada e tanben pendent la nuèch. Tanben manjan de frucha dels arbres e d’arbrilhons e de ruca e de raices. Demòran en d’airals d’aperaquí 15 ectaras e son d’animals plan territorials. Pasmens tanben son d’animals plan socials pr’amor que demòran dins de grops familhars amb 2 o 5 adultes e de joves.
L’oalabi de ròca de coa de bròssa es uèi plan menaçat. Òm raubèt lor abitat amb l’ajuda del netejatge de la vegetacion originala, l’invasion de plantas exoticas e encara de mai en mai fuècs que brutlèron l’environament. Tot aquò menèt a l’espècia de l’oalabi de Tanmar a gaireben desaparéisser del sud e l’oèst del sieu territòri e es de mai en mai malaisit de los trapar.
A mai, uèi patís de predators nòus introduches per l’òme. La concurréncia amb de fedas, de cabras e de conilhs tanben es salvatja. Aquò provoca la marcha dels oalabis dels sieus territòris naturals cal a de besonh mai de noiridura. E lo dangièr es naut. De soslinhar que, pendent lo passat foguèt plan caçat, car òm considerava qu’èra una plaga e la sieuna forradura èra plan aimada. E aquò tanben provoquèt una demenicion gigantassa de la sieuna populacion.
Quand arribèt lo rainard, una espècia introducha per l’òme, tanben foguèt creat un problèma grèu pels oalabis. Totun e al costat d’autras espècias d’oalabi patiguèron plan aquel predator pr’amor que uèi n’i a fòrça en defòra de l’Austràlia tropicala, tanben dins de regions rocosas. D’autras espècias d’oalabi importantas son l’oalabi de Tanmar (Macropus eugenii), l’oalabi negre (Wallabia bicolor), l’oalabi de còl ròi (Macropus rufogriseus), l’oalabi rapid (Macropus agilis), l’oalabi de coa ponchuda (genre Onychogalea), l’oalabi negre raiat blanc (Macropus dorsalis), e, fin finala, l’oalabi de montanha de Nòva Guinèa (genre Dorcopsis).
Un article d’Andrés López*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aqueste article es tanben publicat dins Naturaleza Salvaje, un numeric de geografia e l’environament, que Sapiéncia n’a un acòrdi de cooperacion
