UNA ESTELA A MAND D’ESCLATAR
L’explosion de l’estela supergiganta Beteljauza seriá a mand de se produire, segon la comunautat scientifica astronomica internacionala. Quora aquò se farà, serà la supernòva mai brilhanta que jamai poguèt agachar l’umanitat. Aquò serà aital pr’amor que Beteljauza es situada a sonque 640 ans lutz de la Tèrra. Son espet poiriá èsser un dels faches mai violents que se son passats fins ara dins l’Univèrs. Almens dempuèi que l’umanitat nasquèt.
La supergiganta roja Beteljauza es, uèi lo jorn, l’estela mai brilhanta de la constellacion d’Orion. Pòt èsser plan espepissada dempuèi l’emisfèri nòrd de nòstra planeta. A una color iranja e roja tipica e fins ara èra situada a la 12a plaça de la lista d’estelas mai brilhantas. Totun, e dempuèi fa sonque paucas annadas, es venguda la 20a estela mai brilhanta, malgrat que siá fins a 20 còps pus massissa que lo Solelh.
Segon fòrça astronòms, doncas, aquò seriá una pròva scientifica que Beteljauza es a mand de petar. E aquò se poiriá se debanar lèu-lèu, en temps universal. Los astronòms creson que poiriá intrar dins sa fasa finala de supergiganta roja per venir una supernòva. Scientificament, aquò se ten quand un tipe d’estela coma Beteljauza mòstra una creissença gigantassa de son perimètre per puèi patir un esfondrament que la menarà, fin finala, a l’espet.
900 còps pus granda que lo Solelh
Uèi lo jorn, Beteljauza a un rai fins a 900 còps pus grand que lo Solelh. Per assajar de comprene aquela talha, cal pensar que, se foguèsse dins lo Sistèma Solar, arribariá fins a Jupitèr. Es la soleta estela que poguèt èsser plan estudiada, en mai del Solelh, pr’amor qu’es fòrça pròcha de nòstre sistèma solar. E sa superfícia foguèt estudiada durant los darrièrs ans.
Pr’amor d’aquò, los astronòms an espepissat lors cellulas de conveccion, de corrents de matèria pus freja que s’enfonza dintre l’estela del temps que la matèria pus cauda sortís al defòra. Son de cellulas qu’an de talhas gigantescas, e ara lo nombre de tacas mai escuras, çò es mai frejas, èra mai naut, çò que vòl dire que la calor de l’estela, çò que determina sa temperatura, es ara fòrça mai nauta.
Per ansin, e pendent los 100 000 ans venents, Beteljauza poiriá explosar. Ja fa temps qu’es una estela que sa brilhacion pòt èsser agachada sens l’ajuda de telescòpis. E totes podèm plan veire qu’uèi es mens brilhanta qu’abans. Aquò per rapòrt a d’autras estelas que i l’entorn de Beteljauza. Totun, son los telescòpis qu’an confirmat qu’es a mand d’esclatar.
Los astronòms pòdon pas, malgrat aquò, predire quora se debanarà tot aquò. De detalhs sus cossí càmbia una estela brilhanta coma Beteljauza son encara desconeguts, a l’ora d’ara. Es per aquò que l’observacion dels astronòms se fa cada jorn, car l’explosion se poiriá produire uèi o deman o benlèu la setmana venenta. Aquò se sap pas encara.
Totun, çò que sabon los astronòms es que se debanarà lèu e qu’aquò farà de Beteljauza la supernòva mai brilhanta jamai observada per l’èsser uman. Durant de jorns, serà pus brilhanta que la Luna e poiriá èsser vesidoira tanben pendent lo jorn. De nuèch, la lutz serà tan brilhanta que projectarà d’ombras. Sonque se ven mai sorna se poirà dire que la situacion de Beteljauza es critica. Pendent los 6 ans seguents, quitarà de brilhar e puèi espetarà, e l’umanitat coneisserà l’espectacle de l’Univèrs mai grand jamai viscut e que benlèu se debanarà pas abans fòrça generacions.
Un article de Christian Andreu
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
