La brèu istòria de la tuariá perpetrada en contra de la comunitat valdesa de parla occitana a Itàlia, es un episòdi amagat e pauc conegut de las reformas religiosas catolicas. Sonque lo 23 de junh de 2016, pr’amor de lo perdon demandat pel Papa Francés a la glèsia valdesa, per çò que faguèron los catolics en Calàbria, una region del sud Italian, foguèt brèvament present a la prèssa.
La persecucion s’ entamenèt dempuèi l’an 1208, quora la Santa Inquisicion aviá decidit de anequelir los eretics que demoravan en tota la region occitana, e aital abandonèron las siás tèrras al nòrd de Itàlia e s’establiguèron dins las vals del planòl de la Sila al sud, en los païses de San Sisto, San Vincenzo e Guardia Piemontese (Gàrdia Piemontesa).
Las originas d’aqueles nuclèus se remontan a l’immigracion que s’ aviá produsit a un ritme desparièr, al començament del sègle XII: los valdenses èran provenents de Piemont, de las vals abitadas pels seguidors de la glèisa creada per Pèire Valdés, èran nucleòls formats per gents umils, una populacions pacificas compausada sus tot d’ agricultors que parlavan lo gardiòl, una parlada occitana vivaro – aupenca.
Practicavan una sòrta d’autonomia en tèrmes d’ierarquia eclesiastica, los seguidors de la nòrma, los mai perfièches, condemnèron lo matrimòni e l’union sexuala, coma un acte tipic del mond material creat per Satan, manjavan pas carn e se fasián confession l’ un a l’autre e lo sieu lèma principal èra: “cal obesir a Dieu e pas als òmes”.
Visquèron en patz pendent 200 ans.
Las causas cambièron a meitat del sègle 500 amb la contra-reforma, que s’empenhava quitament al sud d’Itàlia, subretot mercés al zèl dels jesuitas e dels dominicans, que representavan lo braç armat de la Glèisa de Roma contra los eretics. Los valdenses, en tot seguir l’exemple de los seus fraires en Piemont, decidiguèron se jónher a la Reforma protestanta, se ditz que per rasons de seguretat personala mas subretot per l’accion dinamica d’una evangelizacion mesa en marcha.
Los dos enquerents principals, que dempuèi devenguèron Papa Pau IV e Papa Pius V èran fòrça estrictes contra totas las formas d’eretgia e discordància religiosa. Mai que mai la bulla papala emesa l’an 1559, balhava pas l’absolucion als que coneissián los movements religioses eretics e qu’informavan pas l’autoritat religiosa amb promptitud. Daissava pas als valdenses la neutralitat acordada pels senhors locals, que los fasián trabalhar coma agricultors e coma artesans e que subretot intervenián pas en qüestions de cresenças religiosas. En particular las menaças de mòrt condusiguèron un senhor local a informar l’autoritat de la preséncia dels fraires Bartolomeo e Gian Luigi Pascale, e de Giacomo Bonello, que foguèron los tres primièrs a començar una òbra d’evangelizacion dins aqueste territòri. Los tres foguèron cremats amb l’ intencion d’en balhar un exemple.
Lo 9 de febrièr de 1561 lo Sant Mestièr emetèt un decrèt que regulava encara mai la vida dels ciutadans: los valdenses podián pas s’amassar en grops de mai de 6 personas, èra proïbit parlar lo gardiòl, avián de seguir la messa totes los jorns, emplegar un vestit especific que los faguèsse reconeissables, e patir los sacraments de la confession e de la comunion. Apondi a aiçò l’ interdiccion absoluta dels matrimònis entre membres de la comunautat,e d’aquela manièra, coma en l’ anterior decrèt espanhòl de 1526 contra l’arab, se voliá la disparicion graduada de la raça.
Una crosada dirigida per l’Inquisicion
En la nuèch del 3 junh 1561 per onze jorns, una crosada decidida per la Santa Inquisicion, amb la figura del cardinal Ghislieri que serà lo futur papa Pius V, e amb l’engana, massacra aicí centenats dels seus abitant, òmes, femnas e mainats. Foguèt lo chaple mai sagnant amb 2.000 personas que moriguèron brutalament empaladas, degoladas, cremadas, e la sang que corriá coma un riu pel camin de la pòrta principala del país a la plaça centrala, que mai tard se sonarà la pòrta de la sang e la plaça del massacre.
Per que serviguèsson coma un avertiment, totes los cadavres dels presonièrs èran meses e penjats als pals plantats al cors del camin que condusissiá dempuèi Cosenza a Morano, près de la frontièra de Basilicata. A la fin de junh se mantenguèron dins las presons del castèl de Montalto gaireben 1.400 valdenses, un autre centenat foguèron barrats al sosterranh del castèl de Cosenza, en espèra de jutjament. A la nomenada Piazza dei Valdesi (Plaça dels Valdenses), lo 27 de junh cinc personas foguèron cremadas après èsser estats ungits amb resina, de sòrta que “patiguèron mai per la correccion de las impuretats,” e lo 28 de junh se planifiquèt la cremason de cinc femnas.
Dels subrevivents, i aguèron los condemnats a ramar en batèus espanhòls, las femnas e los mainats sans foguèron venduts coma esclaus, los orfanèls “educats” en las institucions catolicas, e divèrses centenats foguèron enviats a l’exili intèrne. Es pas possible establir lo nombre de victimas. Un testimòni de l’epòca escriguèt sus 2.000 mòrts, mas en abséncia de fonts precisas los istorians estiman un minim de 600 a un maximal de 6.000 victimas.
La natura d’aquela repression es un tèma de discussion del debat istoric, siá per lo gra que la tuada se menèt a tèrme per rasons de repression religiosa, per lo pes qu’aviá aquela comunautat, que parlava una lenga diferenta, per profetisar una cresença desparièra, e la fauta d’integracion amb los abitant snatius qu’èra motiu de preocupacion.
La istòria dels valdenses occitans representèt un vertadièr assag de neteja etnica, mai que mai se s’ analisan los episòdis d’activacion de la repression contra eles pendent los sègles.
*Giuliana Mulas
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
