Fa 55 milions d’annadas, lo soscontinent conegut uèi lo jorn coma Índia truquèt Asia e provoquèt un dels màgers cambiaments environamentals de l’istòria geologica recenta de la Tèrra. Aquela acipada entraïnèt de cambiaments fisics suls continents, suls païsatges, e sus l’environament global, e ara una còla scientifica a descobèrt que provoquèt tanben la creacion d’un dels depauses mai grands de nitrogèn de l’istòria biogeoquimica de la planeta.
Aital foguèt un truc tras qu’estonant (durèt de milions d’annadas e provoquèt la naissença dirècta de l’Imalaia, una de las cadenas montanhosas mai grandas de la Tèrra) que barrèt la mar de Tètis, entre d’autres efièchs environamentals, e lo nivèl dels oceans montèt sus tota la planeta. Una còla universitària de Princeton creèt una nòva basa de donadas geologicas amb los nivèls de nitrogèn o oxigèn de l’epòca. E la resulta finala tanben es estonanta. La Tèrra cambièt fòrça e o tornariá pas far aital fins qu’Antartida comencèsse, ara fa 35 milions d’annadas, d’èsser cobèrta de glaç.
“Son de resultas tras qu’estonantas, qu’an pas res a veire amb tot açò que sabiam, çò diguèt Emma Kast, cap del nòu estudit publicat dins Science sus lo truc indian amb Asia. Avèm pogut crear una basa de donadas e la situar entre fa 70 milions d’annadas (pauc après l’escantiment dels dinosaures) e 30 milions d’annadas. E quand Índia acipèt Asia, lo cambiament environamental sus la planeta tota foguèt gigantàs”.
Totun, crear aquela nòva basa de donadas scientificas foguèt pas aisit. Las pèiras parlan pas d’esperelas e caliá trapar cossí èran los nivèls de nitrogèn e d’oxigèn d’aquel fòrça long periòde geologic de la Tèrra per conéisser exactament qual èra lo clima e se i aguèron de cambiaments climatics o pas. E aquò se poguèt sonque far amb cèrts organismes marins (lors fossils) nomenats foraminifèrs.
Cada epòca a son nitrogèn
Lo nitrogèn representa un 78% de l’atmosfèra de la Tèrra mas pauques organismes ne pòdon conténer per puèi ne daissar traça. Totun, dins los oceans i a d’organismes coneguts coma cianobacterias que recebon de nitrogèn; après lor mòrt, aqueste i demòra e pòt èsser estudiat. Precisament, lo nitrogèn a dos tipes d’isotòps estables: 15N e 14N, e son nivèl pòt determinar lo nivèl de nitrogèn e oxigèn que los oceans (e doncas l’environament de la planeta) pòt conténer pendent una cèrta epòca de la Tèrra.
Los nivèls de 15N e 14N demòran en de creaturas sonadas foraminifèrs que, quand morisson, permeton d’estudiar lors fossils e de tornar crear scientificament aqueles nivèls de nitrogèn e oxigèn. Contràriament a çò que podèm arribar de pensar, l’oxigèn a un nivèl parièr dins una molonada d’organismes e dins fòrça vida marina. Mas aquò se produtz pas per mai de calor o un clima mai caud. Quand, dins lo passat de la planeta, i aguèt una creissença de temperatura, i aviá mens d’oxigèn dins los oceans e la vida i èra mai limitada (de plancton o de peisses o de balenas).
Los cercaires qu’an pogut ara crear aquela nòva e tras qu’interessanta basa de donadas geologica dels darrièrs 70 milions d’annadas descobriguèron que lo mai grand cambiament climatic s’èra tengut fa 55 milions d’annadas (los nivèls de 15N e 14N tombèron de manièra radicala e doncas los nivèls d’oxigèn tanben). Lo clima venguèt fòrça caud pendent de centenats de milièrs d’annadas, e aquò aguèt coma causa dirècta lo truc d’Índia amb Asia. “Foguèt una acipada que cambièt d’a fons la planeta, çò diguèt Kast. Entraïnèt lo barrament d’una mar sonada Tètis
e provoquèt de problèmas dins las connexions marinas entre los continents. Lo clima global cambièt fòrça”.
La descobèrta confirma que lo movement geologic tanplan foguèt un actor essencial de l’istòria climatica de nòstra planeta. E après la casuda del meteòr Chicxulub, fa 65 milions d’annadas, lo truc d’Índia amb Asia e lo glaç antartic (d’episòdis que se passèron fa 55 e 35 milions d’annadas) foguèron d’eveniments màgers de l’istòria de la Tèrra.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
