L’evolucion de diferentas sciéncias coma la genetica balha un nòu sens a de teorias que l’istòria aviá pas pogut demostrar encara. E encara mai, pr’amor que mai d’un capítol de l’istòria apresa a las escòlas cal tornar èsser rescricha. Sapiéncia n’a volgut parlar amb Francesc Calafell, recercaire del Departament de Biologia Evolutiva de l’Universitat Pompeu Frabra de Barcelona. Las responsas son, de còps, estonantas.
Aital, parlar de genetica uèi lo jorn pòt arribar d’èsser un camp perilhós pr’amor que divèrsas teorias abans la darrièra guèrra mondiala menèron la planeta a la catastròfa finala. Mas la genetica tanben ensenha de certituds que cal pas amagar pr’amor que son pas contra degun. Lo recercaire catalan o confirmèt en tot èsser demandat sus qué son geneticament occitans e catalans.
“Es malaisit de nos metre etiquetas. Las diferéncias geneticas, çò diguèt Calafell, tanben entre populacions de desparièrs continents son minimas. E dins de populacions europèas, mens encara. Occitans e catalans, per rapòrt a eles meteisses e amb d’autres europèus, son basicament la quita causa. Son mai l’autra populacion segon la distància geografica”.
Un còp dich aquò – pr’amor que tota l’umanitat uèi lo jorn es la meteissa espècia Homo sapiens sapiens – los darrièrs estudis genetics an confirmat la preséncia d’un aplogrop genetic – apelat aplogrop 22 – fòrça mai nauta en de populacions gasconas, catalanas e bascas que non en de populacions vesinas…
“Uèi lo jorn aqueste tipe de cromosoma Y ( uèi nomentat R1b-SRY2627 ) se tròba sovent en frequéncias d’entre 15-20% en aquelas populacions. Tanplan en general dins los autres abitants del flume Èbre, çò confirmèt lo biològ. Atanben se tròba en tota l’Euròpa occidentala mas amb una preséncia menor.
Uèi sabèm que a una origina pas brica anciana, de solament 3000 ans e qu’aperten a un grop de cromosomas Y, nomentat R1b-DF27 tipic de la Peninsula Iberica. Mai enlà de la Gasconha mai prèpa del País Basc la sieuna frequéncia tomba lèu.
Aital, al Lengadòc e Provença a una frequéncia similara a la d’autres territòris europèus e cal avisar qu’es un cromosoma Y e aquò es solament una pichona partida del genòma uman e solament l’an los òmes. Pòt doncas cambiar lèu, per asard, mai lèu que la rèsta del genòma”.
Segon los estudis genetics doncas, l’istòria que coneissèm es pas cossí dison. I an de suspresas. La preséncia d’aquel gèn soslinhariá çò que plusors arqueològs, istorians e lingüistas ja sospièchan fa temps; una populacion fòrça anciana que demorèt prèp del flume Èbre e mai enlà dels Pirenèus e que qualqu’unes an nomentat ibèrs. Totun, la sciéncia es pas 100% exacte e totjorn pòt pas demostrar çò que poncheja:
“La diferéncia en de frequéncias de l’aplogrop R1b-SRY2627 pòt ben aver coma causa la desseparacion entre ibèrs e cèltas. Totun, çò afirmèt lo recercaire catalan, los ibèrs aguèron pas la gentilesa de pensar en las futuras generacions d’arqueològs, antropològs o genetistas pr’amor que brutlavan lors mòrts. Aquò fa qu’avèm fòrça paucas donadas dirèctes d’ibèrs.
Dins l’estudi de genòmas complèts de rèstas de fa 4500 annadas, pendent la transicion entre lo Neolitic e l’Edat del Bronze la genetica pòt pas mai trobar de diferéncias entre lo genòma d’aquelas populacions e las actualas. Aquò se debana pas en de populacions mai ancianas, çò apondèt Calafell. Aital, la diversitat genetica actuala nasquèt fa 4500 annadas e puèi solament i an de pichonas mutacions, coma la desseparacion entre cèltas e ibers o la contribucion medievala del nòrd african”.
Divèrses istorians e lingüistas actuals dins los estudis bascoibèrs defensan que dins lo nòrd de la peninsula iberica e mai enlà encara – fins lo flume Ròse occitan i aguèt una soleta populacion ibèra amb la quita lenga o de lengas plan prèpas (l’aquitana, la basca e l’ibèra). Sapiéncia a volgut saber s’aquela teoria – jamai encara demostrada scientificament totun – es o pas rasonabla.
“Una analisi genetica pòt pas confirmar res sus aquò – çò confirmèt Francesc Calafell. La genetica pòt pas confirmar quala lenga èra parlada per un individú. Los bascos son, totun, la pichona e soleta excepcion a l’aborrit paisatge genetic europèu. E son un pauc desparièrs. Catalans e benlèu occitans an pas aquelas diferéncias geneticas. Mas tot aquò demòstra pas ne confirma pas qualas lengas parlavan aqueles òmes en aquela epòca”.
E mentre la genetica ditz pas non a l’origina ibèra de gascons, bascos e catalans, arriban encara mai sospresas. L’escòla confirma uèi lo jorn que sèm romans per rapòrt a las populacions del nòrd europèu- germanicas -. Çò de mai estonant es descobrir que la genetica dels romans laissèt dins las nòstras populacions solament un 1% dels gèns qu’avèm uèi lo jorn. Pas gaire restacat amb fins a un 5-10% de genetica germanica. La causa ne poiriá èsser que se mesclèron pas amb la populacion indigèna del luòc (ibèra es clar)…
“La genetica pòt pas dire res de segur. Podèm imaginar qu’èran fòrça paucs los romans, mas qu’avián un sistèma de govèrn e de domeni plan eficient. Las populacions germanicas qu’arribèron a aquesta partida d’Euròpa del Sud, çò confirmèt lo scientific de l’Universitat Pompeu Frabra, al sègle Ven, èran per contra, de populacions entièras que se despatriavan a la recèrca de tèrras melhors. Benlèu eles – çò dison los gèns – òc que se barregèron mai amb los indigènas…”
La sciéncia genetica contunha doncas d’èsser un fum de suspresas. E benlèu pr’aquò mai d’un capítol dels libres d’istòria aurà d’èsser rescrich. De còps cal demorar a aver la confirmacion scientifica de çò que sembla èsser rasonable per arribar prèp de la vertat istorica. Aquela sciéncia a confirmat que los libaneses son – encara uèi – basicament de fenicis, que los galeses son d’indoeuropèus cèltas geneticament diferents de populacions vesinas. Occitans, catalans e bascos n’avián d’èsser l’excepcion ? Dire aquò es poder dire que sèm çò que sèm estats ja dempuèi l’edat del bronze? Se pòt afirmar doncas scientificament qu’aquelas populacions son ibèras ?
“E òc. Ja o ai dich abans e o torni dire, sèm ibèrs, Mas tanben sèm quicòm de mai. Sèm la meteissa populacion qu’èrem fa 4.500 ans. Totun cal far mai de recèrcas scientificas, çò demandèt Calafell a la nòstra revista, se volem èsser mai precises amb aquelas conclusions: mai analisis d’ADN ancian ( totjorn malaisit de trobar e far) dins un espaci e temps mai long. E atanben mai analisis de populacions occitanas actualas, un fach pas brica encara estudiat”.
Francesc Calafell, biològ e genetista nascut a Manresa fa 50 ans, trabalha uèi lo jorn al Departament de Biologia Evolutiva de l’Universitat catalana Pompeu Fabra. A participat en mai de 30 estudis genetics internacionals coma Characterization of the Iberian Y chromosome haplogroup R-DF27 in Northern Spain. (Forensic Science International: Genetics) , o Analysis of the R1b-DF27 haplogroup shows that a large fraction of Iberian Y-chromosome lineages originated recently in situ. (Scientific Reports) entre autres.
Una entrevista de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
