Se debana sovent que, quand parlam del grand nòrd – çò es una region gigantassa e qu’es practicament un desèrt de glaç -, la majoritat pensam en de luòcs coma Alaska, Groenlància o encara Canadà. Mas una de las region septentrionalas de la planeta es pas ailà mas en Russia. E lo sieu nom es Chukotka.
D’efièch, òm pòt parlar aisidament de Chukotka coma la region pus septentrionala e al còp pus orientala de l’estat rus. Mai enlà sonque i a la Mar de Bering e la còsta estatsunitenca d’Alaska. E tanben pòt òm dire plan qu’es una de las regions (encara uèi) mai isoladas de la planeta, pr’amor de la sieuna populacion (aperaquí sonque 50.000 abitants), e las paucas rotas que i a (quand lo freg es plan naut los abitants de la region bastisson sovent de rotas sus l’aiga glaçada).
Chukotka es un dels luòcs pus fregs de la Tèrra. La frontièra d’aquela region al nòrd son las mars de Chukchi e de Sibèria de l’Èst (ambedoas dins l’Ocean Artic). A l’èst, la frontièra tanben es marina, amb l’Estrech de Bering e la Mar de Bering. Al sud, totun, la region finís quand començan las regions russas (entitats politicas desseparadas de Chukotka) de Kamchatka e Magadan. A l’oèst la region siberiana de Chukotka finís quand comença la Republica de Sakha.
L’environament de Chukotka pòt se desseparar plan en tres grandas regions. Per ansin, e de nòrd a sud, òm trapa primièr lo desèrt artic. Un pauc mai al sud i a la region centrala, ont la tondra es majoritària. Fin finala, la part pus meridionala de Chukotka es ont demòra, mai que mai, la taiga. Cal remembrar que mai de la mitat del territòri de Chukotka demòra dins lo Cercle Polar Artic e que, a mai d’èsser la region pus septentrionala es tanben la pus orientala pr’amor del Cap Dezhnev, lo luòc mai oriental de tota Russia.
E se parlam de freg, tanben parlam de montanhas, maugrat que pas gaire nautas. Aital, la majoritat de Chukotka son de montanhas coma las de Chukotsky o encara las montanhas Anadyr. E ailà ont i a montanhas i a de flumes. Grands flumes coma Anadyr, Avtatkuul, Omolon, Chaun, o Amguyama e un sens fin de rius pus pichons qu’an los primièrs coma fin de camin.
D’aiga pertot
Se Chukotka a un sens fin de flumes e rius, manca pas tanpauc de lacs. De lacs gigantasses coma lo lac Krasnoye, lo lac Pewulney o l’Egygytgun ne son los pus importants, malgrat qu’encara n’i a fòrça mai. E, pr’amor d’una còsta plan irregulara – òm pòt pensar que la causa ne seriá lo glaç – atanplan a fòrça peninsulas e illas. Val pas dire qu’aquel paisatge definís plan lo caractèr dels sieus abitants, pr’amor qu’es, encara uèi lo jorn, un dels luòcs pus salvatges de la planeta.
La majoritat del terren de Chukotka es cobèrt per de mofa, de liquèn e d’autras plantas articas semblantas a aquelas que i a se òm contunha lo camin fins a Alaska. Al sud del Gòlf d’Anadyr, totun, e en divèrsas vals de flumes i a los solets arbres de tota la region; de pins mas tanben d’abets, de salzes e de beces. E, maugrat çò qu’òm pot pensar, es una region amb una nauta biodiversitat vegetala, pr’amor que i demòran mai de 900 espècias de plantas diferentas – malgrat que 400 d’aquelas sián de mofa e liquèn-.
La fauna que demòra en Chukotka es artica o gaireben. Òm pòt trapar fins a 220 espècias d’aucèls desparièras (fòrça d’aquelas migratòrias) e tanben fins a 30 espècias de peissum diferentas. La causa principala n’es lo clima, que receb de vents del nòrd plan fregs que pòdon, pasmens, virar lèu lèu en de vènts fòrts del sud e que, provòcan de tormentas e d’oratge sens limita – lo cap Navarin es lo luòc que patís pus de tormentas de tota Russia-.
L’aiga sovent entraïna freg. E quora parlam de freg, parlam de freg absolut. En Chukotka la mejana de temperaturas se situa al mes de genièr entre -35ºC e -15ºC (lo recòrd de Russia se debanèt aicí amb -73ºC). Pendent l’estiu, la temperatura es sonque un pauc pus nauta, amb de temperaturas d’entre 5ºC e 14ºC. De remembrar qu’aquel clima sonque permet la creissença d’una paura agricultura sonque entre 80 e 100 jorns annadièrs, malgrat qu’aquesta es una situacion uèi que comènça a cambiar mai e mai amb lo cambiament climatic.
Chukotka foguèt conquistada pels russes pendent la fin del sègle XVIIen e lo sègle XVIIIen. Uèi los russes son la majoritat de la populacion que i demòra. Los indigènas que i demorèron al long de milièrs d’annadas, los chukchis e d’autres, son uèi la minoritat pus importanta. La lenga oficiala de la region, totun, es lo rus.
Chukotka es importanta pels russes uèi sonque pr’amor qu’es un luòc estrategic e pr’amor dels sieus mierals. La populacion que i demòra arriba pas a mai de 50.000 abitants (50.526 en 2018). D’aqueles sonque 64,8% demòran en de vilas e vilatges dont la pus granda, Anadyr, es la capitala de la region, e tanben la darrièra vila russa enmièg de l’isolat èst siberian.
Se los russes son lo 52,5% de la populacion, los chukchis ne son los 26,7%, los Yupik lo 3,2%, los Even lo 2,9% e los Chuvan l’1,9%. D’autres grops que demòran en Chukotka son d’ucraïnians, de tatars e de belarusses. La majoritat dels indigènas viu encara de l’elevatge de rèns. Pròp de vilas los abitants preferisson l’extraccion minièra de petròli, de gas, de carbon, d’aur o de tungsten.
Val pas dire que la migracion vèrs Chukotka es plan pichona (aperaquí 1.000 personas annadièras). Es brica malaisit imaginar perqué, malgrat que Chukotka, lo nòrd pus isolat de la planeta, a tanben un dels ecosistèmas pus sans de la Tèrra, benlèu pr’amor que l’espècia umana modèrna i es arribada fa pas gaire e amb de chifras pichonèlas.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
