Lo païsatge artic seriá, segon las darrièras donadas d’un nòu estudi, a patir un grand cambiament morfologic. La causa ne serián los grands rosegaires. Segon aquel estudi, los vibres d’Alaska se serián plan espandits pr’amor del cambiament climatic que lo patís la planeta uèi lo jorn. E aquò se seriá debanat lèu-lèu. Ara i auriá ja de vibres en de regions ont n’i aguèt pas jamai e, en mai d’aquò, aurián bastit mai d’una paissièra coma lar e, per ansin, son la causa majoritària de fòrça paluns.
Lo cambiament foguèt rapid. Sonque qualques ans se serián passats entre la situacion que i aviá abans amb los vibres e lor recent espandiment actual. Aquò poiriá èsser, segon los cercaires que faguèron aquel estudi, una nòva causa, a son torn, de mai de cambiament climatic. L’estudi foguèt publicat dins la revista numerica Environmental Research Letters. E aquò pr’amor que pauques animals pòdon cambiar totalament lo païsatge d’un environament coma o fan los vibres.
Los vibres, d’efièch, amb lors dents pòdon lèu crear de paluns ont abans i aviá de pichonas vals. “An de metòdes fòrça eficaces, çò diguèt Ingmar Nitze, de l’Institut Alfred Wegener de Postdam. Sovent bastisson de paissièras ont cal far lo mendre esfòrç per las bastir”. E aquò es çò que s’es debanat mai d’un còp en aquelas regions articas d’Alaska e que Nitze e sos collègas poguèron plan espepisssar pendent l’estudi dels vibres en aquelas regions. An paur que lo vibre pòsca metre en dangièr lo permagèl d’aquelas regions pr’amor del cambiament climatic e de son rapid desvolopament.
Segon Nitze, lo cambiament patit pel païsatge après l’espandiment dels vibres es evident: los corses d’aiga e lacs e rius, que càmbian d’una manièra prigonda, e l’aiga, quand ven un palun, qu’aumenta sa temperatura, tot aquò es pas brica bon pel permagèl. Los vibres sonque pejoran la situacion. Segon l’estudi, los vibres que demoravan en 2018 en una region de 18 000 quilomètres cairats dins lo nòrd-oèst d’Alaska, an creat fins a 56 nòus lacs en sonque 5 annadas.
Un estudi mai prigond
Amb aquelas donadas, una còla de cercaires estatsunidencs e alemands comencèt puèi d’estudiar doas regions de mai e aguèron una suspresa: los lacs creats ajudan mai los vibres a plan viure en de regions ont abans i aviá de permagèl, çò que vòl dire que n’i a de mai en mai. Pasmens, ara lo cambiament del païsatge es radical. Dins un airal pròche de la vila de Kotzebue, ont abans i aviá sonque doas paissièras (2002), ara n’i a 98 (2019), çò que significa una creissença d’un 5000%. E segon los cercaires lo nombre de paissièras ven cada quatre ans dos còps màger qu’abans.
Segon Benjamin Jones, cercaire que dirigiguèt aquel estudi, los vibres preferisson totjorn de bacins secs per i bastir de paissièras. Es un luòc ideal per i poder viure après. “E lo nòu lac es pas brica bon pel permagèl, çò afirma Jones, car l’aiga a totjorn una temperatura mai nauta. Aital, long dels darrièrs 17 ans, l’airal amb de paluns de la region a l’entorn de Kotzubue cresquèt d’un 8,3%. E la causa majoritària ne foguèt los vibres”.
En Canadà, lo trabalh e l’expansion dels vibres serián, segon aqueles cercaires, a créisser e per ansin se demanda d’aumentar la caça dels vibres. Perque lo cambiament climatic dels airals ont i arriban aqueles rosegaires se poiriá installar per totjorn e lo permagèl desapareisseriá. Cossí que siá, los cercaires que faguèron aquel estudi demandan ara de mai agachar los vibres per poder melhor contrarotlar lo cambiament climatic dins l’Artic.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
