Lo 14 d’Abril de 1931 èra proclamada la Segonda Republica Espanhòla, acompanhada de grandas mòstras de jòia e d’entosiasme. Mas cossí èra vengut republican l’estat espanhòl ?
Dempuèi començaments del sègle XX, la situacion politica e sociala espanhòla aviá empejorat vèrs una inestabilitat constanta e los problèmas èran de mai en mai grands. Los desparièrs govèrns de la monarquia borbonica d’Alfons XIII avián fracassat en l’assag de redreçar la situacion, e l’establiment d’una dictatura amb lo general Miguel Primo de Rivera aviá aumentat encara mai lo descredit de la monarquia.
Las eleccions municipalas del jorn 12 d’Abril de 1931 foguèron convertidas en una consulta sus la mantenença del reialme d’Alfons XIII. E mai se los partits monarquics avián ganhat per la quantitat de vòts, dins las grandas vilas e als territòris mai desvolopats (Madrid, Catalonha, Valéncia…) avián ganhat los partits republicans, e Alfons XIII decidiguèt renonciar a exercir las siás foncions de cap d’estat e partiguèt cap a l’exili.
Mas la nòva Republica espanhòla aviá eretat totes los problèmas del reialme anterior, e iniciava la siá brèva istòria amb fòrça enemics, basicament en los domenis monarquics e de partits de drechas. La siá Constitucion, aprovada amb una evidenta majoritat de partits progressistas dins lo primièr Parlament republican, defendiá energicament los dreches dels ciutadans (e l’egalitat de las femnas) e proclamava l’ coma una “Republica de trabalhadors”. Quines èran aqueles problèmas?
Lo sistèma educatiu espanhòl èra fòrça endarrierat e arribava pas a grands sectors de la populacion, sustot a las zònas ruralas. L’analfabetisme arribava al 25% de la populacion. La Republica decidiguèt bastir d’escòlas dins totes los vilatges, e modernizar los estudis, en potenciant sustot la formacion de las mainadas, que fins ara èran alavetz fòrça orientadas cap a de foncions domesticas e familialas. Tanben fòrça iniciativas volián portar la cultura (de cinèma, de teatre, d’exposicions, de bibliotècas…) a tota la populacion.
Una republica que demorèt pauc
La Constitucion republicana fasiá possible la creacion de territòris autonòms e l’oficializacion de lengas territorialas, pel primièr còp en l’istòria espanhòla. Vertadièrament, solament Catalonha s’organizèt coma territòri autonòm, en recuperant la siá istorica institucion, la Generalitat, e en convertint la lenga catalana en oficiala tanben. Mas lo nivèl de poder de las institucions catalanas èra luènh dels desirs del pòble catalan e èra vist amb fòrça mesfisança per la drecha espanhòla.
La Republica considerava que la Glèisa catolica aviá tròp de poder e influéncia dins de la societat espanhòla. La Constitucion defendiá pel primièr còp la logica libertat religiosa, qu’èra ja en vigor dins fòrça païses europèus, mas se prenguèron de mesuras per limitar la preséncia eclesiastica, en qualques escasenças excessivas coma per exemple l’enebiment de dispausar de centres educatius ligats a la Glèisa. Mas lo clergat s’afrontèt sustot amb la Republica per la passivitat de las fòrças d’òrdre davant los atacs violents contra d’eclesiastics e de bastissas religiosas.
Un dels problèmas mai grèus èra la misèria viscuda pels trabalhadors del camp. Los govèrns republicans progressistas decidiguèron expropriar de tèrras per las repartir entre los jornalièrs, amb una Reforma Agrària, que defendiá la collectivizacion e menaçava lo patrimòni de la noblesa (per concèpte opausada dempuèi totjorn a la Republica). Las prèssas dels jornalièrs per recebre de tèrras e l’aucupacion de qualques proprietats ruralas creèron un clima fòrça tibat e violent a las zònas agràrias.
La majoritat de l’armada espanhòla recebèt amb mesfisança la Republica (e mai se qualques militars èran fòrça republicans) e las siás decisions tròp progressistas e la descentralizacion territoriala d’Espanha agravèron aquela tension entre los govèrns republicans progressistas e los sectors militars mai conservadors.
Los govèrns republicans se moguèron entre las drechas e las esquèrras. La primièra legislatura, dels ans 1931 al 1933, que redigiguèt la Constitucion, èra governada per partits progressistas, qu’inicièron las grandas reformas coma l’agrària o l’Estatut d’Autonomia de Catalonha. Mas a la segonda legislatura ganhèron los partits de drecha agropats en una confederacion, la CEDA, que paralisèt las reformas. Davant d’aquela paralisi, arribèt una granda revòlta de minièrs en Astúrias e la proclamacion de l’Estat Catalan pendent l’Octòbre de 1934, frenadas ambedoas amb una fòrta repression.
En febrièr de 1936 se convoquèron de nòvas eleccions, amb un centre politic desaparegut après d’un escandal de corrupcion amb permises per establiments de jòc (l’escandal de l’”estraperlo”) e de partits politics agropats en doas coalicions: lo “Front Popular” amb de partits progressistas e lo “Front Nacional”, amb de partits conservadors. La laspanada ideologica èra evidenta. A las eleccions ganhèt lo Front Popular amb una majoritat fòrça importanta dins lo Parlament, mas en vòts particulars, la diferéncia èra minimala. Lo conflicte s’agravava e esclatariá qualques meses après de manièra tragica.
Cal pensar que, aquel regim republican espanhòl, malgrat lo sieu fracàs, foguèt la primièra democracia reala espanhòla. La sieuna tòca; modernizar e democratizar vertadièrament Espanha, s’afrontèt amb de problèmas eretats del regim anterior e amb lors enemics que volguèron enfonsar la Republica practicament dempuèi lo primièr jorn. Desbrembam pas que se cometèsson d’errors o d’excèsses en qualques decisions governamentalas, mas lo poder e la preséncia dels extremistas d’ambedós partits ideologics provoquèron lo fracàs del projècte espanhòl mai interessant del sègle XX.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
