Home DIVÈRSES “LA MÀGER PART DELS OCCITANS AN VISCUT LONGTEMPS ALUENHATS DE SA PRÒPRIA ISTÒRIA”
“LA MÀGER PART DELS OCCITANS AN VISCUT LONGTEMPS ALUENHATS DE SA PRÒPRIA ISTÒRIA”
0

“LA MÀGER PART DELS OCCITANS AN VISCUT LONGTEMPS ALUENHATS DE SA PRÒPRIA ISTÒRIA”

0

Las relacions entre Occitània e Catalonha signifiquèron tanben movements demografics pendent l’istòria. Al sègle XVIIen, fòrça occitans emigrèron vèrs Catalonha a la recèrca d’una vida melhor. Conflictes de religion e escassetat de neuritud per de marridas culhitas obliguèron fòrça occitans d’iniciar una nòva vida a l’autre costat dels Pirenèus.

Lo roman “Guilhèm. Raïses trasplantadas”, escrich en lenga catalana per l’escrivan Jordi Anducas (Molins de Rei, 1955), ofrís una vision fòrça detalhada de las vidas d’aqueles emigrants e las dificultats que trobèron dins lo sieu viatge. Jordi Anducas, grand aficionat a la genealogia, descobriguèt que Guilhèm Anducas, un ancessor sieu, èra estat un d’aqueles emigrants, qu’après divèrsas aventuras acabèt en tot demorar en Sant Llorenç d’Hortons (Catalonha) e decidiguèt representar las vivéncias del sieu ancessor en aquel interessant roman.

Sapiéncia.- Cossí sorgiguèt l’idèa d’escriure un roman sus lo tieu ancessor? Foguèt malaisit de reculhir d’informacion? Coma l’atenguères?

Jordi Anducas.- Tot comencèt en estudiar la genealogia de la miá familha e descobrir que Guilhèm Anducas foguèt lo primièr en portar aquel nom de familha. A travèrs la consulta d’archius poguèri verificar las siás originas occitanas e qualques detalhs de la siá vida personala, coma lo sieu matrimòni amb Caterina Carafí o la naissença dels sieus filhs.

Ai ensajat que las situacions mostradas al roman foguèsson realistas. Per exèmple, l’”Hostal de Cal Fusteret” de Berga qu’apareis al roman existiguèt e es documentat, o que los lairons que ne fa referéncia, èran contemporanèus e èran localizats dins la zòna e malgrat qu’a l’epòca se fasiá de teatre, se menciona pas en cap dels capítols, perqué ai trobat pas cap constància en las vilas qu’apareisson en la trama.

Procurèri tanben me sarrar al maximal a la manièra de parlar de l’epòca e aguèri lo supòrt d’una lingüista que revisèt l’òbra un còp acabada.

Lo roman foguèt pensat per los tieus filhs. Amb quin objectiu? Que coneguèsson las siás raïses? Lo significat de la familha? Las bonas valors de comportament davant la vida, cossí fa Guilhèm?

Al començament, voliá que foguèsse una narracion per’mor que los mieus filhs coneguèsson las siás originas e lo moment istoric del primièr Anducas conegut, mas fin finala, en tot recolhir mai d’informacion, sorgiguèt lo roman. Mai que malaisit, es estat fòrça laboriós reculhir tota l’informacion per poder mostrar lo contèxt que visquèt Guilhèm e coma èra la vida en aquela epòca. Voliá que los mieus filhs poguèsson percebre la siá vida quotidiana e eles meteisses foguèsson d’espectadors e d’actors a l’encòp de l’istòria.

S.- Una idèa fòrça significativa apareis al prefaci. Anam parlar de personatges anonimes, qu’apareisson pas als libres d’istòria, mas que son benlèu los vertadièrs motors de l’istòria. De fach, lo roman met lo protagonisme en aqueles personatges desconeguts.

Los personatges istorics coneguts mòvon los eveniments, mas los que configuran l’istòria d’un pòble, los que fan qu’un pòble existisca son los paures desgraciats que supòrtan las desgràcias que los impausan los poderoses. Son “d’eròis anonimes”, personas qu’atenhon avançar malgrat aquelas desgràcias.

Sèm davant un viatge. Guilhèm abandona la seguretat de l’ostal familial a Andoca (Occitània) pels besonhs e pendent aquel viatge vital apren lo sens de la vida.

Dempuèi Occitània las gènts partissián per cercar una vida melhor. I a fòrça autors qu’an estudiat a nivèl local l’incidéncia dels nòu venguts en la composicion sociala dels pòbles e vilas. Alexandre Capdevila o explica fòrça ben dins lo sieu libre “Quand la tèrra promesa èra al sud”. La demografia catalana aviá patit una granda crisi amb la Pèsta Negra; fòrça mases (los “mases isolats”) avián restat abandonats e i aviá fòrça tèrra per trabalhar. E en Occitània i aviá un excès de populacion.

Guilhèm es acceptat e fòrça plan avalorat malgrat venir d’un autre país, que los nòu venguts èran fòrça mal vistes, e malgrat qu’el demòstra un caractèr un pauc rebèl (per exemple, lo tracte amb en Jaume dins las tèrras de Carbonell), es a l’encòp tròp confiat.

Dins totas las societats barradas e la d’aquela epòca o èra, las incursions e las arribadas d’estrangièrs genèran totjorn de malfisanças. Mas Guilhèm inspira confidança entre las gènts per la siá manièra d’agir e parlar. Perqué es la siá manièra d’èsser o pr’amor qu’es plan estat aconselhat e aiçò fa que las autras personas l’ajan per bona persona.

Lo conselh dels grands sus Guilhèm li apòrta tanben unas valors davant la vida: l’influéncia de lo sieu pepin, los conselhs de l’abat del monastèri, de Miquel, de Mulassa o de Joanot, clar exemple de la sabença populara.

Dins la societat actuala se parla de crisi de valors e es en debat constant lo papièr de la familha, que contunha d’èsser la que balha los valors. Abans, i aviá d’autres estaments a despart de la familha qu’èran gatge de las valors individualas e comunitàrias. Entre eles i aviá la Glèisa. Uèi, davant lo reclam de laïcitat per l’ensems de la societat e la creissenta manca d’interès en fòrça endrechs, ai pas tròp clar quina li cal èsser la pèça defòra de la familha qu’a d’aportar e refortilhar las valors.

Malgrat las circonstàncias de praubesa e inestabilitat, obsèrvas una granda solidaritat entre las gents, per donar de lotjament, manjar… E un bon tracte entre los meteisses traginièrs.

La solidaritat existissiá e las gènts s’ajudavan. I aviá mai ospitalitat e lo pauc qu’avián o partejavan, aiçò passa tanben uèi ailà ont o a pas encara trionfat l’avaricia del capitalisme. Après, cossí es totjorn passat, lo caractèr e lo comportament de las personas fa tanben que las gènts confian dels autres. En un moment de l’òbra, Guilhèm coincidís amb unes franceses que se planhon perqué degun confia en eles, mas lo sieu comportament estranh es çò que provòca aquela actitud dins las autras personas.

Lo tèma basic de lo roman es l’emigracion, un tèma de granda actualitat uèi. Se pòt desbrembar lo luòc de naissença? Se pòt enrasigar definitivament en un autre luòc? Un dels personatges afirma que “sèm fòrça injustes amb aquelas gents quand los mesuram totes amb lo meteis vejaire”. En Guilhèm davant qualques desgràcias que li succedisson dobta s’aquela nòva tèrra l’aima.

Se una persona li cal partir per de faches violents d’una tèrra que li es estada desfavorable, poirà malaisidament manténer qualque remembre favorable. Per contra, se una persona emigra a la recèrca d’una vida melhor, lo passat mai o mens positiu residís totjorn dins la memòria. Ieu pensi que degun cal renonciar a las siás raïses; totes s’an d’integrar ailà ont vivon, mas sens desbrembar qui sèm e d’ont venèm.

Dempuèi los tempses mai ancians, l’òme a totjorn migrat en cercant unas melhoras condicions de vida. A comptar del Neolitic, lo sens de proprietat comença d’èsser vist coma lo d’un conquistador que vòl s’apropriar d’aquò que “es mieu”. Totas las guèrras s’an produsit per l’interès d’ocupar de nòus territòris o per ganhar la superioritat sus unes autres e totas las guèrras acostuman d’anar acompanhadas de movements demografics. E que Guilhèm dobte en qualque moment, es fòrça uman, perqué pas totjorn tot èra li èra aisit.

En Occitània sorgiguèt lo Catarisme; e sègles après los uganauds calvinistas. Al roman ne fas referéncia. Perqué aquelas tèrras son tan adaptadas a l’aparicion de movements desparièrs? Lo caractèr de las gènts? Lo païsatge?

Occitània e la Catalonha Vièlha èran de territòris connectats e diferenciats a l’encòp del reialme de França, del reialme de Castelha e del mond musulman. Benlèu aiçò faguèt qu’aguèsson un desvolopament desparièr als sieus vesins, coma la meteissa estructura de la societat e l’actitud de las gents davant la vida qu’èra mai dubèrta, mai liura, mai filosòfica e mai comprensiva a d’autras realitats. Segurament lo fach d’èsser, la siá situacion geografica, una tèrra de passatge de desparièras culturas al cors de l’istòria. Nietzsche diguèt en cèrt moment: “Aquela Occitània que constituissiá la civilizacion mai bèla del mond medieval crestian”.

Un autre tèma es la familha. Guilhèm e March remembran la siá familha e mantenon a l’encòp una relacion de fraires fòrça intensa. 

Sens voler èsser leugièr ne dintrar en de comparasons, en aquel temps aviá una realitat fòrça desparièra a l’actuala, las familhas èran pas tan barradas coma ieu l’ai descrich. Los filhs èran considerats gaireben coma unitats productivas e gatges de l’economia familiala, la manca de fidelitat èra fòrça estenduda, segurament pr’amor que la majoritat de matrimònis èran concertats, las gents èra fòrça mai acostumada a conviure amb la mòrt per las meteissas condicions de vida, la salut e los eveniments, la mòrta d’un familial èra lamentada segon lo gra d’aportacion que significava per la familha. Malgrat tot, tanben s’aimavan.

Las relacions intensas entre Catalonha e Occitània, païses vesins e fraires, es estat amagada per de rasons politicas pendent longtemps. Per exemple, la granda immigracion occitana dels sègles XV al XVII es fòrça desconeguda per la majoritat de las gents (toponims repetits, noms de familha d’origina occitana…). Cossí creses qu’aurián d’èsser?

Me sòi estonat per la granda desconeissença mutuala, malgrat la proximitat e las relacions istoricas en lo passat. Coma exèmple dirai que quand Valentí Gual l’an 1989 anèt a Tolosa de Lengadòc a estudiar e aprigondir la question de l’immigracion transpirenenca a Catalonha, nos daissèt escrich: “La cara d’estonament que metèt l’encargada de l’Archiu Departamental de la Nauta Garona en li comentar que veniá per l’immigracion occitana a Catalonha es digna de remembrar.

Per doás rasons: La primièra, perque èra impensabla qu’eles aguèsson abandonat qualque còp lo sieu país a la recèrca de trabalh, e la segonda, perque compreniá pas qué li voliá dire amb aquò d’”occitana”.

Constati tanben un interès que va creissent pauc a pauc mas obsèrvi que la màger part dels occitans an viscut longtemps aluenhats de la siá pròpria istòria e quitament que l’interès i es de fa mai temps d’aquel costat dels Pirenèus.

Guilhèm dispausa d’una cèrta cultura, fach pas gaire abitual en l’epòca entre los paures. Tu ès estat professor. Cossí es lo sistèma educatiu uèi? 

Se consideram qu’en aquel temps d’aperaquí lo 16% de la populacion francesa sabiá legir e escriure e sèm d’acòrd que la societat occitana èra mai avançada, podèm dedusir qu’en Occitània i podiá aver entre 25% o 30% de gents que sabèsse legir e escriure.

Abans l’accès a la coneissença èra totjorn una gràcia a la que i accedissián los privilegiats. A l’inici de l’industrializacion dels Estats Units, se generalisèt l’escolarizacion de la mainadèra per educar la populacion coma man d’òbra pel sector industrial. Amb lo temps an aparegut desparièrs metòdes e de modèls d’ensenhament amb mai o mens fortuna e acceptacion per part de la societat.

Ieu sòi totjorn decantat per un sistèma educatiu que prepare las personas per conviure amb felicitat dins aquel mond, que vòl pas dire qu’estimule pas l’esfòrç, la curiositat e la superacion personala, alloc de los formar en la competitivitat qu’acaba en creant de personas frustradas e individualistas que degradan aquela societat. E encara pièger, quand l’escor es font d’endoctrinament e los qu’avèm ja una edat, sabèm que ne parlam, pas las galejadas que qualques politics emplegan uèi per ganhar de forma miserabla qualques vòts a las urnas.

Al sistèma educatiu actual i convivon de desparièrs modèls e depend dels parents cossí vòlon que sián educats lors filhs. En la configuracion de la societat i observam tanben los desparièrs modèls, amb una granda quantitat de matises.

Trobam sovent dins lo roman la preséncia de marginalizats per la societat: la “masca” josieva Sara, los jutjaments inquisitorials contra la gojata acusada de mascariá o los gojats omosexuals, los gitans, los nòu venguts… contunha de passar aquò uèi en la nòstra societat?Perqué? 

Las societats acostuman refusar tot aquel desparièr per desconeissença de l’autra realitat. Lo qui s’agís pas segon los patrons establits provòca de malfisanças.

Lo roman incorpòra mejançant las relacions sentimentalas de Guilhèm un erotisme elegant, que remembra sovent de romans coma “Tirant lo Blanch” citat al roman o “Curial e Güelfa”. Son malaisidas aquelas scènas de tematica sexuala? 

Cal dire qu’a l’ora de dessenhar lo roman convenguèri que i aviá d’aver qualque scèna d’aquel tipe. Primièr perque en aquela epòca i aviá fòrça libertinatge, los matrimònis obligats e concertats segur que i ajudavan, e en segond luòc, lo fach qu’en quin libre que siá o film i aparesca totjorn almens una scèna sexuala me venguèt de convéncer s’es que n’aviá qualque dobte. Cal tanben dire que la primièra version d’aquelas scènas èra fòrça mai grossièra e las anèri en limant per las adaptar a la narracion generala.

Lo darrièr capítol es un pauc desligat de la trama, e s’enquadra dins la Revolucion Catalana de 1640. Podèm trobar qualque similitud entre la Catalonha de mitat sègle XVIIen e l’actuala situacion politica?

Benlèu desligat, mas qu’afectèt los abitants de l’epòca e de qualque manièra lo protagonista se vegèt implicat. E per çò qu’es de la similitud, pensi qu’es fòrça evident. Catalonha, cossí avèm dich abans, es territòri termierèr e aquò l’a totjorn fach desparièra e se al passat l’interès èra entre autres militar, a l’ora d’ara es entre autres economic e per contra, tot l’esfòrç fach pas s’a jamai sentit pro compensat.

Qué diriás a Guilhèm se l’aguèsses davant ?

Mercés plan per existir. De fach, s’el aguès pas viscut, uèi ieu seriá pas aicí.

Quinas son las tiás scènas preferidas? 

Son fòrça las scènas. Sovent m’ai sentit mai coma un narrador que non un inventor de scènas. Es vertat que n’i a qualques unas de mai especialas perque narran una situacion critica, esperitala o comica.

Per exèmple, la visita d’Eulàlia a Sara (la “masca”); quand se veson afectats per la pèsta Milanesa; la scèna que Joanot e Guilhèm parlan en tot espepisar lo cèl de la nuèch, e en espiar las estelas pensan qué (o qui) i aurà ailamont; o quand Guilhèm demanda Marianna quala es la siá estela, tot en observant tanben lo cèl; o quand se banha al riu e s’avisa que doas joves gitanas l’obsèrvan.

Son d’scènas vertadièrament fòrça bonas. Un motiu per recomandar lo roman a possibles legeires. 

Una lectora diguèt de lo legir pr’amor que “lo roman es fòrça mai qu’un viatge”. N’an destacat lo lexic, la rigor istorica, la sensibilitat estonanta, me disiá un autre que tanben se ditz Anducas, la narracion, “la manièra de descriure los païsatges es gaireben cossí se poguèsses sentir quitament las odors” observèt un lector recent.

En “Guilhèm; de Raïses trasplantadas” lo legeire trobarà un roman istoric ont i a de scènas d’amor, de violéncia, de relacions personalas e de pichonas tragèdias. Ont se descrivon las costums, las tradicions e lo mond laboral als obradors…

E ont demòra rebatuda aquela epòca de principis de sègle XVIIen amb las siás estructuras socialas, las malautiás, los cambiaments agraris, la dependéncia del camp dels elements meteorologics e los faches militars. Es un reflèxe de l’epòca ont la figura de Guilhèm es la desencusa per mostrar tot lo contèxt.

I aurà un autre roman amb un autre ancessor? 

Ai pensat amb las seguentas generacions de Guilhèm. I a de fach legeires que m’o an suggerit e en la recèrca trobèri un felen de Guilhèm que foguèt crambèr del castèl de Corbera de Llobregat vèrs l’an 1709, qu’es pro plan documentat coma tota l’istòria de Corbèra de Llobregat e es un rèpte força agradiu.

As visitat los endrechs ont se desvolòpa l’istòria del roman?

Èra prètzfach obligat visitar los endrechs qu’apareisson al roman, en començant per Andoca, lo pòble occitan originari d’ont Guilhèm prenguèt lo sieu nom de familha, fins la masia de Can Comallitera qu’es ont ‘establiguèt definitivament. A mai, la satisfaccion de visitar aqueles luòcs, en pensant que i visquèron e qu’avián dralhat los meteisses povàses los mieus ancessors, aportèt unas sensacions malaisidas d’explicar, me sentiá part d’aquel luòc.

Un roman que recomandam plan per conéisser un fach istoric, encara plan desconegut; l’immigracion occitana vèrs Catalonha al sègle XVIIen, mejançant l’istòria de Guilhèm, un “eròi anonim” e plan ben descricha pel sieu descendent, Jordi Anducas.

Una entrevista de Francesc Sangar*

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.

Christian Andreu Nasquèt a Barcelona en 1972, estudièt jornalisme a l’Universitat Autonòma de Barcelona e son especialitat es la politica internacionala. Parla uech lengas dont l'occitan. A publicat lo libre Art i Lletres a Horta-Guinardó e a collaborat totjorn amb de jornals catalans, bascos e occitans coma La Veu del carrer, El Punt, Egin, A vòste e Jornalet. Es maridat, a dos enfants, Jana e Roger, e demòra a Reus.