LA LENGA MAI PARLADA PELS FRANCESES APRÈS LO FRANCÉS
Quina es la lenga mai parlada pels franceses après lo francés? Benlèu una lenga coma l’occitan, lo breton, lo basco o lo catalan? Lo francés es la lenga mai usada pels franceses dins l’estat francés mas tanben i a d’autras lengas qu’i son parladas. E la chifra pòt arribar a mai d’un milion de parlaires, segon la lenga. La lenga mai parlada pels franceses après lo francés es una lenga tanben pròpria del territòri o es una lenga estrangièra menada ailà per l’immigracion ?
Segon qualques estudis, lo francés a mai de 67 milions de parlaires dins l’estat francés. En defòra, lo francés es parlat per mai de 260 milions de personas en Belgica, Senegal, Luxemborg o Gabon. Mas es la sola lenga parlada oficiala dins aquel estat. Mas i a un estudi que dessepara las lengas parladas dins l’estat francés en dos grands grops: de lengas estrangièras tanben parladas dins d’autres païses e de lengas pròprias parladas dins de territòris respectius.
La lenga mai parlada après lo francés
La lenga mai parlada a l’estat francés après lo francés es l’arabi, que seriá parlat per aperaquí 4 milions de franceses d’un biais jornadièr. Es la resulta de la migracion que i aguèt après la Segonda Guèrra Mondiala e que cambièt la societat francesa totalament. Car de centenats de milièrs d’algerians o d’africans de las ancianas colònias causiguèron de se n’anar dins l’estat francés per assajar de viure una vida melhora.
E i a tantes parlaires d’aquela lenga que lo quite francés ne foguèt influenciat car i a mai de 3.000 mots franceses qu’an una origina aràbia, dont hammam, tambour, baroudeur o kiffer. Aquesta influéncia comencèt pas al sègle XX car los istorians creson que ja s’entamenèt al sègle VIII, quand los arabis traversèron la peninsula Iberica e arribèron en Aquitània, a l’entorn de Tolosa e puèi en Provença. Mas tanben, de segur, i a d’autras lengas parladas dins l’estat francés après l’arabi, e que son autoctònas.
Segon aquel estudi, publicat en 1999, e conegut coma lo rapòrt Cerquiglini, dins l’estat francés i a fins a 75 lengas parladas que son pas lo francés, compresas totas las lengas parladas dins los territòris e departaments d’otramar. N’i a qualques unas que son un pauc ensenhadas dins las escòlas segon las regions. E la màger de totas aquelas es evidentament l’occitan, parlat en Nòva Aquitània mas tanben dins la region nomenada Occitània o encara en Provença, demest d’autres territòris.
L’occitan se pòt aprene segon lo dialècte, que siá lengadocian, provençal, niçard, gascon, auvernhat, gavòt o lemosin, e segon aquel estudi seriá parlat per mai d’un milion de parlaires. Apuèi, la lenga autoctòna mai parlada dins l’estat francés qu’es pas lo francés es l’alsacian, parlat per aperaquí 800 000 parlaires. E tanben n’i auriá 700.000 que parlarián lo picard, del domeni d’oïl.
De remembrar que dins l’estat francés i a sonque una lenga oficiala, lo francés, e es utilizat pel govèrn, per l’administracion, per totes los mèdias e per l’escòla. Mas istoricament i aguèt e encara i a d’autras lengas autoctònas, sovent conegudas amb lo nom impròpri de “lengas regionalas”, que tanben son d’elements del patrimòni cultural francés.
Aquestas lengas son divèrsas: i a l’occitan mas tanben lo breton, una lenga cèlta, l’alsacian e lo moselan, lengas germanicas parladas en Alsàcia e Mosèla. Puèi, i a tanben la lenga còrsa, valent a dire la de Corsega. E lo basco, la lenga mai anciana d’Euròpa. Al sieu costat i a lo catalan, parlat en Catalonha Nòrd, e lo flamenc, una varianta del neerlandés (abans dich “olandés”)
En mai d’aquò tanben i a çò que los cercaires considèron coma de lengas minoritàrias pr’amor que son parladas sonque per qualques milièrs de parlaires, coma cèrtas lengas del domeni d’oïl. Disèm que son de lengas perque manifèstan una compreneson bassa entre lors parlaires e mai sián l’evolucion de la lenga d’oïl medievala: lo borgonhon-morvandiòt, lo normand, lo galò o encara lo valon.
Segon aquel meteis estudi, totas aquelas lengas contribuisson a la riquesa culturala e lingüistica de l’estat francés e las cal ajudar a subreviure s’òm vòl tanben veire aquelas polidas lengas parladas tanben al sègle XXII. Totun, soslinhem lo fach que lo francés es a l’ora d’ara la sola lenga oficiala dins l’estat francés e qu’aquò contunharà aital dins l’avenidor se i a pas de cambiament social, politic o cultural prigond.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion.
