Fa de temps qu’ai pas escrich dins SAPIÉNCIA, que siéu mai que mai dins l’escriptura e la lectura de poesias, eslams, contes, dins un jardin botanic extraordinari que se tròba à Puget Vila, en riba de la ribiera sonada Real Martin, pas gaire luènh de la Comuna de Pinhans onte demòri.
Dissabte 9 e dimenge 10 d’octòbre, dins aqueu beu jardin botanic dau real, ai contat una istòria fantastica que la sieuna fin èra ligada au famós riban de MÖBIUS. Aqueu riban a una soleta faça e un bòrd solet:
À la fin de mon racònte, ai charrat d’aqueu dessenh, es alora qu’un ausidor sonat Paul BOUISSON, qu’es sòci de l’Associacion dau jardin, m’a dich:
- Coneissètz la forniga de LANGTON?
Ai respondut que nani, que n’en aviéu jamai ausit charrar. Alora, lo Paul a pres lo sieu esmartfòne e m’a mostrat una simulacion dau desplaçament d’aquesta forniga sus una ret de casa blancas e negras.
Vaquí lei règlas simplas de son desplaçament:
- Se la forniga es subre una casa negra, vira de 90° devèrs senèstra, puei avança d’una casa. La casa d’origina tòrna blanca.
- Se la forniga es subre una casa blanca, vira de 90° devèrs drecha, puei avança d’una casa. La casa d’origina tòrna negra.
- Fins à pauc ò pron 500 desplaçaments, se pòdon vèire de motius que dónon l’èr d’èstre simetrics.
- De 500 fins à 10000, la simetria es rompuda e pauc à cha pauc lei motius son desordenats e mai que mai borbolhós.
- En là de 10000, d’un còup se fòrma una estructura perfechament regulara que se repetisse à l’infinit. Es estada sonada AUTOROTA.
Es possible de faire la simulacion aquí:
https://www.palais-decouverte.fr/fr/lascienceestla/experiences-dinformatique/la-fourmi-de-langton/
Aquesta “autorota”, es l’informatician Christopher LANGTON (naissut en 1947 ò 1948) de l’Universitat dau Michigan (USA) que l’a creada en 1980. Trabalhava dins lo domèni de la vida artificiala, dins la seguida dau matematician John CONWAY (1977-2020) de l’Universitat de Cambridge (Grand Bretanha), qu’avié inventat un automata cellulari que si desplaçava dins una grasilha bidimensionala pariera à una cellula viventa. L’avié sonat “Lo juèc de la vida”.
Un tau fenomène dona d’èr ai sistemas dinamics, onte se tròbon d’estructuras dichas estranhas.
Ai regardat de pròche LA FORNIGA DE LANGTON dins lei charradissas à son entorn se parlava de la TEORIA DE L’EMERGÉNCIA.
Per lo moment, avèm pas d’explicacions sus lei tres tipes de comportament, mai trobam de similitudas de comportament dins mai d’un domèni:
- Biologia, la vida
- Geografia
- Istòria
- Movements de fola
- Rets socialas
- Pandemias
- Cultura, etc.
L’emergéncia d’ideas ò d’eveniments ò de basas de trabalh ò de reflexion tòrna possibla tre lo moment qu’un nombre sufisent de causas ò d’actors interagísson parierament.
Per d’únei gents, fau que siégon motivadas per un objectiu identic, un objècte de recèrca comun, alora i aurà de connexions que se van multiplicar se l’informacion joncha pòu s’entornar deis individús vèrs l’ensèms.
Ansin, d’un sistema desordenat, caotic, emergirà, subrondarà una estructura ordenada.
Un article de Joan-Glaudi Babois *
Messa en forma: Reinat Toscano
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
