Malgrat que pendent decadas l’istoriografia tradicionala ispanica e tanben franca acceptèt plan lo vejaire dels ancians cronicaires sus l’inferioritat militara dels ibèrs, a l’ora de luchar contra d’armadas plan organizadas coma la romana, recents estudis donan una autra vision: los ibèrs foguèron una societat nautament militarizada e lor manièra de far la guèrra – amb una majoritat d’infantariá pesanta – seriá brica inferiora a la d’autras regions mediterranèas.
Per ansin, mantuns estudis e justament lo de Fernando Quesada Sanz, nomenat “La Guèrra a la Cultura Ibèra” an assajat uèi lo jorn de balhar un nòu vejaire sus la societat ibèra, que seriá tras que militarizada a travèrs de tota la sieuna istòria e fins los darrièrs mercenaris que luchèron al costat de Cesar durant la conquista de la Gàllia.
Son d’estudis qu’an evolucionat pendent las doas darrièras decadas e que mòstran una coneissença plan mai prigonda qu’abans dels traches militars de la cultura ibèra. E, malgrat reconéisser que, i a diferéncias entre ibèrs del sud – amb d’armas mai orientalizantas e los ibèrs del nòrd – qu’an caracteristicas mai pròchas al nòrd situat mai ailà dels Pirenèus, totes ans, totun, caracteristicas comunas: la societat ibèra foguèt totjorn fòrça militarizada e lor tipe de guèrra foguèt pas cap excepcion temporala o geografica.
De primièr, cal confirmar lo bastiment de grands murs al torn de vilatges e vilas ibèras al long de tota la còsta orientala peninsulara iberica. Son de murs fachs amb pèira talhada e, mai en naut, de tèrra. I avián torres e segon lo luòc, tanben fòssas. E, dempuèi lo sègle V abans lo Crist, la majoritat de jaciments ibèrs son totes fortificats, çò que vòl dire que la guèrra èra totjorn presenta dins aquela societat, pr’amor que dengun fa pas de murs se non es atacat.
“Çò de mai general, çò diguèt Quesada Sanz, pels ibèrs foguèt que la melhor fortalesa èra la que podiá arrestar l’ataca solament amb la sieuna granda preséncia. Pr’aquò faguèron un grand esfòrç, çò apondèt Quesada Sanz, per bastir grands murs e fòrça nauts sus de terren naut coma se fasiá ja a Sicília e Grècia dempuèi lo sègle V e III aC”.
En mai d’aquò, los nous estudis vòlon soslinhar que la majoritat de fònts literarias son d’una epòca mai pròcha a nosautres e que sonque parlan de guèrra entre indigènas e estrangièrs, siá cartagineses siá romans, e pr’açò es un vejaire sonque parcial pr’amor que parlan pas d’atacas localas entre vilas o territòris ibèrs o encara contra lors enemics tradicionals, los cèltas.
Pasmens, que cal reconéisser e aital o fan los istorians qu’estudièron la cultura militara ibèra que la majoritat de còps qu’una vila èra conquistada aquò arribava per una ataca dirècta, normalament pendent la nuèch, e aital o confirman las fònts istoriograficas del periòde cartaginés – e i aviá jamai cap sòrta de sètge.
L’evolucion de las armas
La recèrca facha los darrièr ans confirmèt tanben un dinamisme evolutiu armamentistic usat pels ibèrs entre los sègles VI abans lo crist e que entraïnarà un nòu vejaire sus la manièra de luchar dels ibèrs totalament diferenta a aquela que i aviá fins ara.
Los ibèrs avián al sègle VI aC dos tipes d’espasas: la tipica falcata o espasa corba èra mai tradicionala al sud e l’espasa drecha e longa mai presenta sustot al territòri catalan e de cèrta influéncia cèlta transpirinenca. L’espasa ibèra, totun, èra pas l’arma principala. O èra la lança pesanta que los guerrièrs aristocratics utilizavan pendent l’ataca e la defensa.
Dempuèi lo sègle VI la lança pesanta anarà amassa amb una sòrta de pilum mai leugièr per èsser lançat. Semblariá qu’ara la lucha vendrà tanben mai leugièra e que la lucha pròcha per d’armadas d’infantariá pesanta, coma fasián los etruscs o grècs e l’epòca, poirà acceptar tanben l’ataca luenhana (usada per una infantariá leugièra de paisans o sèrvs).
Amb lo temps naisserà la cavalariá (qu’en d’epòcas mai ancianas èra sonque per menar lo guerrièr aristocratic ibèr al prat batalhièr e pro), e la falcata serà pus comuna e de mai en mai grops d’infantariá utilizaràn l’arc e las sagetas.
“Recents analisis demografics del mond ibèr, çò confirmèt Quesada Sanz, demòstran que podián amassar d’armadas amb mai de 25 000 òmes e aquò sonque amb densitats mejanas de 5 h/KM2, fòrça inferioras als 14 h/Km2 de la còsta catalana de l’epòca”.
Aquò entraïnarà d’atacas a de vilatges o maines amb sonque desenats o centenats d’òmes (los joves devián mostrar qu’èran d’òmes a travèrs de la guèrra), una guèrra entre vilas mens d’un milièr de guerrièrs, d’atacas a d’autres territòris vesins fins a 7 000 òmes e un esfòrç maximal d’una confederacion de divèrsas nacions ibèras (per exemple quand atacavan de manièra sasonala lo territòri cèlta que i aviá mai enlà del fluvi Èbre) entraïnava d’armadas amb d’entre 25 000 e 40 000 guerrièrs – e aquò sonque seriá un 8% de la populacion totala-.
La sòrta de lucha seriá aisida pels ibèrs a travèrs la montanha e tanben a l’ora d’atacar al prat batalhièr, pr’amor qu’èra infantariá pesanta que luchava plan fàcia a fàcia. E aquò foguèt la sieuna desfacha a l’ora de luchar contra una armada fòrça organizada coma la romana.
Lo vejaire que i aviá fins ara èra que luchavan coma una guerrilha pr’amor qu’èran pas pus primitius militarament que romans o cartagineses e que podián pas luchar plan al prat batalhièr contra d’armadas tecnologicament pus avançadas, coma la romana. Totun, l’ideal aristocratic (coma es descrich per Omèr a l’Iliada, ont de grops de guerrièrs luchan entre eles amb d’armas e bloquièrs fòrça pesants) seriá mai pròche a la societat ibèra que non una guèrra de guerrilha, que fugissiá totjorn de l’enemic.
La costuma d’Anibal foguèt –e aital demorèt escrich per mantuns cronicaires – d’usar l’infantariá ibèra al centre de la linha pendent la batalha – ont sonque una infantariá pesanta pòt recebre plan lo còp pus dur). E Cesar demanèt a desenats de milièrs d’ibèrs de luchar dins l’armada romana contra cèltas e aquitans (e benlèu tanben o faguèron mai tard contra d’asturs e bascons). Aquò sonque poiriá se debanar a l’ora de parlar d’una societat ibèra fortament militarizada e amb un tipe de lucha durant la batalha parièr al de societats mediterranèas vesinas coma l’etrusca o la samnita o la grèga. E aquò es un vejaire totalament desparièr al que i aviá fins ara suls ibèrs.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
