DIA DER ASSOCIACIONISME CULTURAU: ETH CENTRE D’ESTUDIS RIBAGORÇANS
Damb motiu deth Dia der Associacionisme Culturau, parlam damb eth CENTRE D’ESTUDIS RIBAGORÇANS (CERib), ua entitat dedicada ar estudi, era recèrca e era conservacion dera istòria, deth patrimòni e dera natura laguens dera Ribagòrça e era Terreta, en Palhars Jusan. Parlam damb CARLES BARRULL, tecnic der INSTITUT RAMON MUNTANER, secretari deth CENTRE D’ESTUDIS RIBAGORÇANS e conselhèr der INSTITUT D’ESTUDIS ILERDENCS.
SAPIÉNCIA.- Era vòsta entitat neishec er an 2003, damb era sedença principau en Benavarri e ua dusau sedença en Eth Pont de Suert, e hè part der INSTITUTO DE ESTUDIOS ALTOARAGONESES, qu’acorròpe organismes culturaus dera província aragonesa d’Òsca. Quines son es activitats deth CERib?
CARLES BARRULL.- Ua des nòstes foncions mès importantes ei era defensa dera normalizacion lingüistica, sustot ena Ribagòrça jos administracion aragonesa. Eth dia 1 de Hereuèr der an 1984 se hec era Declaracion de Mequinensa, ena quau dètz-e-set bailes e municipis dera Franja de Ponent demanèren eth reconeishement e era defensa dera lengua catalana en aqueres comarques.
Quaranta ans dempús, damb ua naua amassada ena madeisha Mequinensa, remercam que son fòrça es encastres a on ei de besonh encara demanar era inclusion deth catalan coma lengua d’usatge abituau, e qu’era normalizacion e era dignificacion deth catalan, orau e escrit, depen deth volontariat. Ena escòla, era assignatura de Lengua Catalana ei optativa, e eth castelhan ei era lengua veïculara deth sistèma educatiu. Bèri viatges era assignatura de Catalan ei ensenhada en oraris complicadi e tot just ua ora ara setmana.
Era preséncia deth catalan ena administracion municipau ei plan redusida. Fòrça panèus son unicament en castelhan, coma tanben, per exemple, es afiches des Hèstes Majors. E non mos cau desbrembar er atac que signifiquèc era creacion deth LAPAO.
Damb quauqui collectius de defensa e promocion der aragonés, amiam a tèrme activitats conjuntes en bères escadences.
Ua des activitats que hèm annaument qu’ei era coordinacion dera Alugada de Tors, Talages e Talajòts dera Mediterranèa en defensa des Drets Umans enes castèths de Benavarri, Arenh e Orrit. Aguest acte, simultanèament damb plan d’autes fortificacions des territòris de lengua catalana, sage de sensibilizar sus era importància deth nòste patrimòni e era situacion que patissen fòrça persones que crotzen era Mediterranèa e non se’n respècten es sòns drets umans basics.
Ena Terreta, en Palhars Jusan, organizam periodicament ues jornades damb eth títol “CONEIX LA TERRETA”, damb conferéncies e presentacions de naus libres e estudis.
Recentament presentèrem ena Glèisa de Sant Martin d’Arenh, en collaboracion des Deputacions de Lhèida e Òsca e eth govèrn d’Andòrra, un aumenatge damb conferéncies sus Pau Duran e Joan Baptista Desbach, que sigueren avesques dera Seu d’Urgelh e coprinces d’Andòrra pendent eth sègle XVII, en ua epòca qu’Arenh ère Archipreirat laguens der Avescat d’Urgelh
S.- Tanben publicatz era revista RIPACURTIA, qu’ei eth nòm dera Ribagòrça en latin.
C.B.- Ena nòsta revista, que ja a editat cinc numèros, publicam articles a on recuelhem estudis sus tota sòrta de qüestions relacionades damb era Ribagòrça entà arténher mès difusion entara recèrca. Ei disponible en ANEM EDITORS o a trauès dera plataforma RACO.CAT
S.- En airau personau as hèt estudis sus diuèrsi capítols dera istòria ribagorçana, coma era Edat Mejana o era Guèrra Civiu Espanhòla.
C.B.- È hèt estudis sus eth linhatge des comdes dera Ribagòrça ath long des sègles IX, X e XI e era configuracion deth comdat. En çò que tanh ara Guèrra Civiu Espanhòla, è estudiat era destruccion deth patrimòni religiós e er anticlericalisme pendent eth conflicte, atau coma es collectivizacions. Era expansion der exercit franquista siguec fòrça rapida ena Ribagòrça. Pensem que, en quinze dies, entà darrèrs de març de 1938 era linha deth front passèc d’Òsca tà Tremp (Palhars Jusan)
S.- E as collaborat en multiples trabalhs.
C.B.- Coordinè un libre sus es jòcs tradicionaus enes territòris de lengua catalana, un aute sus es Huecs de Hèsta (sustot es Halhes), atau coma eth numèro dedicat ara Ribagòrça des RUTAS publicades pera CAI. En “RIBAGORZA AÑO 1000” estudièrem es jadiments e eth patrimòni ribagorçan e es sues possibilitats de restauracion, mès que mès dera epòca medievau, damb ua dedicacion especiau as castèths e es glèises.
En “EINES PER A TREBALLS DE MEMÒRIA ORAL” damb era COORDINADORA DE CENTRES D’ESTUDIS DE PARLA CATALANA e er INSTITUT RAMON MUNTANER, editèrem un libre-guida entà entrevistar a persones d’edat auançada sus capítols deth passat, qu’en bères escadences ei complicat de parlar-ne.
S.- Quines son es foncions dera INICIATIVA CULTURAL DE LA FRANJA?
C.B.- Era INICIATIVA acorròpe ua seria de centres d’estudis dera Franja de Ponent, que defenen era lengua catalana e era cultura deth territòri e que hèn estudis de desparières disciplines, e entre es sues variades activitats, publique era revista “TEMPS DE FRANJA”, sus actualitat e cultura.
S.- E quini projèctes de futur auetz en CERib e tu personaument?
C.B.- D’un costat, damb motiu des 800 ans dera arribada deth CISTER, volem hèr un estudi des monastèris e es consagracions des glèises. E tanben ua exposicion pes 700 ans dera creacion deth comdat de Ribagòrça, un estudi sus es pòbles abandonadi e un aute sus era minaria (es mines de Malpàs) e era indústria ena Ribagòrça mès enlà dera companhia ENHER.
S.- Des de SAPIÉNCIA OCCITANA, desiram qu’eth CENTRE D’ESTUDIS RIBAGORÇANS contunhe de difóner, damb es sues activitats, eth ric patrimòni istoric, culturau e lingüistic d’aqueth gran territòri istoric qu’ei era Ribagòrça.
Ua entrevista de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
FRANJA DE PONENT: Territòri ar oèst de Catalonha jos administracion aragonesa a on era lengua catalana ei pròpria.
CAI: Caja de Ahorros de la Inmaculada. Entitat bancària que siguec plan importanta en Aragon.
ENHER: Companhia electrica que construïc installacions entà produsir electricitat en territòri.
