Cal arribar a de montanhas amb 3 700 mètres de nautor per poder trapar un pòrc-espin. Es un mamifèr rar pr’amor qu’òm lo tròba pas d’un biais aisit. A mai, la sieuna tactica de defensa es tanben plan singulara. D’efièch, las sieunas espinas pòdon plan nafrar grèvament un predator e tanben li causar la mòrt puèi. Pr’amor d’açò pas gaire predators lo secutan e benlèu tanben pr’açò es un dels romiaires que viu mai, amb lo recòrd de fins a 26 annadas.
De pòrcs-espins n’i a divèrses genres e tanben familhas. N’i a que demòran a America del sud mas tanplan a America del nòrd, a Asia (ont es caçat e plan manjat) a Africa e atanben a Euròpa (l’eiriçon, totun, es una espècia diferenta). Amb lo nom de pòrc-espin que benlèu ja a una tradicion occitana medievala, òm parla sovent doncas de doas familhas de mamifèrs, los eretizontids americans e los istricids europèus, asiatics e africans. A mai de lor morfologia diferenta tanben an de costumas plan diferentas. E lor nom a pas res a veire amb los pòrcs, car son de rosegaires.
A America del nòrd lo pòrc-espin es tanben conegut amb lo nom de porcupine en anglés o d’urson en espanhòl. Es lo tresen rosegaire màger de la planeta, après lo capibara e lo vibre. Pasmens, tanben aicí, a la part pus montanhosa e amb de forèsts (car preferís totjorn viure en de luòcs amb d’arbres que i pòt montar plan) es ont podèm trapar un pòrc-espin, un dels rosegaires mens estudiats pels cercaires e justament pr’açò, tanben un dels pus misterioses.
Foguèt jamai misteriós pels indigènas americans que coneissián cossí utilizar las sieunas espinas per poder cosir o encara per las usar coma quicòm de plan polit. Mas tanben foguèt totjorn observat dempuèi luenh, car òm sabiá qu’èra un animal tras que dangierós, tanben pels umans.
Se la mofeta es un animal qu’ensenha a travèrs del movement fisic qu’es a mand d’atacar (e doncas que cal èsser un pauc pèc per i demorar près), lo pòrc-espin es encara mai un animal que, se ne patim una ataca, es benlèu pr’amor que sèm, ara òc, totalament idiòtas, car es un rosegaire que lança fins a quatre senhals diferents abans d’atacar. Mas se o fa, atencion ! pr’amor qu’un predator coma un ors grizzly ne pòt fugir plan nafrat (e puèi mòrt pr’amor de l’infeccion causada per las espinas). Imaginatz un flac èsser uman…
Un rosegaire timid
Lo pòrc-espin que viu a America del nord pòt viure plan en de luòcs dubèrts coma la pradariá o barrats coma lo bòsc prigond. Aquò se debana aital pr’amor que tanben se noirís de la ruca dels arbres e doncas tanben aima plan montar als arbres. Ailà es ont pòt demorar la majoritat del temps, mai que mai pendent l’automne e l’ivèrn, quand i a mens plantas al sòl.
Lo pòrc-espin american del nòrd pòt arribar a far fins a 85 cm de longor e pesar gaireben 18 Kg, çò que pòt donar una idèa qu’es pas un pichonèl mamifèr. La sieuna color basica es bruna e aquò ajuda plan l’animal a l’ora de s’amagar entre d’arbrilhons pendent lo jorn. D’abituda, totun, es un animal nuechenc o gaireben, malgrat que i a paucs predators que lo vòlon caçar pr’amor de las sieunas espinas.
Una diferéncia tipica del pòrc-espin american es qu’a las espinas (de pèl dur amb de queratina) isoladas una a una, e pas amassadas en grop cossí se pòt debanar en d’espècias luenhanas de pòrc-espin african. Aquò ajuda mai l’espina a l’ora de demorar al cos del predator o animal que l’ataca. Pasmens, e malgrat qu’encara i a de milions de personas que creson qu’es un animal encara pus dangierós pr’amor que pòt lançar las espinas a volontat, aquò es brica vertat e sonque tòmban de la pèl del pòrc-espin en contacte amb d’autres animals o encara se lo rosegaire decidís de s’agitar.
Benlèu pr’amor d’açò qu’es encara uèi un animal pauc conegut que pòt viure fòrça annadas (lo recòrd en estat salvatge son 27 ans). La sieuna dièta son tota sòrta de fuèlhas, d’èrba, de plantas frescas e tanben de ruca dels arbres pendent l’ivèrn. Totun, çò que provoquèt que lo pòrc-espin siá uèi un animal celèbre es la sieuna ataca a de grands predators (pòt d’efièch provocar la fugida d’un ors grizzly) malgrat las sieunas relativament pichonas mesuras.
Mas cossí pòt un pòrc-espin se defensar ? Cal remembrar que de recents estudis etologics confirmèron que la sieuna ataca ven desseparada d’un biais clar per quatre fasas. Quand un pòrc-espin crei qu’es menaçat d’en primièr, çò que fa es metre las espinas en posicion verticala. Benlèu alavetz ja seriá lo moment de lo daissar en patz e se n’anar. Puèi çò que fa es far de rambalh amb las dents e puèi lançarà una odor plan tipica de l’animal, justament quand lo pòrc-espin es a mand de dintrar a la darrièra fasa abans de l’ataca finala . Apuèi lo pòrc-espin ataca.
L’ataca pòt èsser d’abituda laterala o posteriora. Mai rara es l’ataca frontala. Pasmens, lo pòrc-espin pòt dirigir la sieuna coa vèrs lo predator per assajar de lo nafrar mai encara. Las espinas demoraràn clavadas al cos del predator e ne provocaràn, lèu lèu, la fugida. Se i a d’infeccion pòt venir aisidament la mòrt del predator.
La marta, lo rainard, lo linx ròi, d’aglas e de grands chòts son los solets predators que, quand trapan un pòrc-espin, pòdon lo caçar. Pr’amor que coneisson cossí o far. D’autres predators, coma lo lop, los orses, lo puma o lo coiòt preferisson se n’aluenhar se an bona memòria. Se que non lo risc de ne sortir plan nafrat se debanarà sonque un primièr còp, jamai un segond. Cossí que siá, lo pòrc-espin lança jamai las sieunas espinas contra l’animal que pòt l’atacar. Aquò seriá mai lèu una legenda e pas un fach biologic real.
Per ansin, e maugrat que pas en grand nombre, la populacion de pòrcs-espins demòra pas en bona situacion mas tanpauc menaçada pr’amor, de segur, de son abitat isolat e luenhan. Òm ne pòt trapar dempuèi Alaska e fins a Mexic, mai que mai a l’oèst car l’èst es plan urbanizat. Mas totes los animals del bòsc aprenguèron a lo daissar tranquil, tanben los predators.
Lo pòrc-espin american ivèrna pas pendent l’ivèrn. Çò que fa es se moure fòrça mai lentament e s’amagar en d’amagatals cauds. Quand a de besonh se noirir desvolopèt tanben una estrategia plan eficaça, car en naut dels arbres i a tanben fòrça mens predators.
La femèla a un solet pichon pòrc-espin pendent la prima que ven al mond ja amb de mesuras estonantas pr’amor que pòt far fins a un tresen de la maire (e òc, nais amb d’espinas). Serà suenhat pendent un an e puèi menarà una vida independenta, solitària e tanben longa.
La pièger menaça que pòt patir, uèi lo jorn, lo pòrc-espin, son pas los predators naturals mas lo pièger enemic de la fauna e flora de nòstra planeta : l’òme. Per ansin, lo desvolopament de vilas e rotas provòca l’isolament dels especimèns que pòt provocar, fin finala, una pèrda grèva d’abitat a mai d’una pèrda tanplan de diversitat genetica, çò que poiriá menar, òc, a la fin de l’espècia.
La coneissença pus prigonda de la fauna de totes los luòcs, de totes los continents ajuda plan a comprene melhor la Tèrra : ne viure es pas cap drech se òm aima pas la natura, car totes ne sèm un e pro. L’estudi dels animals de la planeta, abans d’Occitània, puèi d’Africa, uèi d’America e lèu d’Asia e d’Austràlia deuriá ajudar als legeires a aimar e ajudar en tot çò de possible aqueles que ja podèm dire dempuèi uèi que son los nòstres amics, los animals e las plantas. Mens d’atacas environamentalas e mai amor natural es çò qu’a de besonh l’òme actual se vòl demostrar que nòstra espècia tanben evolucionèt. E a l’ora d’aimar, val pas o dire, tanben podèm aimar e plan un dels rosegaires mai secrets e rars d’America del nòrd : lo pòrc-espin.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
