Parlar del continent american es parlar tanben d’un dels màgers predators que i a en aquelas tèrras a mai de l’òme: lo lop. Foguèt concurréncia d’indigènas americans pendent de milièrs d’annadas. Totun, l’òme ancestral american volguèt jamai li far la guèrra: lor ròtle dins l’environament èra clau e aquò foguèt totjorn respectat per l’òme american.
L’arribada de l’òme europèu, pasmens, entraïnèt una guèrra totala entre nòstra espècia e lo lop american, que sonque poguèt subreviure al nòrd del continent. En 1776 i aviá benlèu centenats de milièrs de lops al territòri que puèi seriá Estats Units. En 1976 sonque ne demoravan aperaquí 50 especimèns als bòsques de Wisconsin e Minnesota e pas gaire mai. Totun, la lei cambièt dempuèi 1973, quand lo lop foguèt declarat espècia en extincion, protegit e enebida la siá caça. Sonque uèi lo lop american comença a veire la lutz a la fin del tunèl.
Segon de donadas oficialas de l’an 2020 en America del Nòrd i aurián aperaquí 7 700 lops (franc d’Alaska) e 11 000 lops en aqueste estat. A mai, la situacion del lop a Canadà jamai foguèt dangierosa, car uèi encara n’i auriá entre 50 e 60 000 especimèns (2017). Lo futur del lop a America semblariá èsser doncas uèi melhor qu’ièr e benlèu pièger que deman.
Lo grand predator
Malgrat qu’a tota la planeta i auriá mai de 30 sosespècias de lop (Canis lupus), a America n’i auriá principalament sonque quatre. Lor diferéncia anatomica e de color es granda. Al nòrd e pròche al Pòl Nòrd, i demòra lo lop blanc. Mai al sud, als bòsques gigantasses canadians e al nòrd d’Estats Units, i a lo lop gris. Los estats pus meridionals es ont viu lo lop brun. A Mèxic e als estats fronterièrs estatsunitencs i viu lo lop roge (en situacion totun alarmanta).
Malgrat çò qu’òm pòt pensar, lo lop europèu es màger que lo lop american, mas aqueste es totjorn mai naut que lo coiòt o lo chacal american. Lo lop american actual (coma l’europèu) a, dempuèi la siá arribada al continent american, (fa aperaquí 12.500 annadas) la familha coma nuclèu social basic. La majoritat dels grops son formats per un mascle (alfa), una femèla (alfa) e los lobatons. Sonque de lops estrangièrs plan joves seràn admeses dins lo grop e amb una edat que jamai pòsca èsser concurrència del mascle alfa.
Totes los autres lop seràn aucits. D’efièch, lo lop es un dels predators pus territorials que i a en la planeta e la majoritat de lops mòrts per de causas naturalas se debanan pr’amor de la guèrra intèrna entre grops de lops desparièrs. Un lop jamai daissarà dintrar dins son territòri un lop estrangièr e la lucha serà totjorn a mòrt.
Lo bon astre volguèt ajudar lo lop pendent lo sègle XIX e XX, e aquesta espècia poguèt subreviure plan al nòrd de Canadà, als territòris mai luenhans de l’òme, ont lor nombre encara provòca de paur entre los òmes. Totun, e malgrat qu’encara i a d’atacas de lops a d’umans segon la sason, aquel tipe d’atacas son rars. La majoritat dels lops an paur de l’òme pr’amor que lo perseguiguèt pendent desenats d’ans e encara uèi, mai qu’abans, lo lop a de paur de las siás trapas e preséncia.
La guèrra entre l’òme e lo lop se debanèt sonque en de societats d’elevaires. La majoritat de societats caçairas-culheiras considerèt pas jamai lo lop un enemic (se èran pas atacats) e doncas l’indigèna american visquèt totjorn al costat del lop en patz. Mai encara, foguèt considerat un predator fòrt e fièr e n’admirèt plan las siás qualitats animalas.
Lo lop seriá dintrat al continent american (o aumens lors ancessors) fa mai d’un milion d’annadas. Lo fòssil mai ancian de Canis lupus foguèt trapat a Cripple Creek Sump, a Fairbanks, a Alaska. Alavetz lo lop èra una espècia màger amb un cran e dents pus poderoses qu’ara (la megafauna d’alara tanben èra plan diferenta de l’actuala).
L’espècia seriá estada la meteissa al Nòu Mond e al Vielh Mond fins a fa aperaquí 12 500 ans. Puèi se serián desseparats geneticament. La sosespècia de lop roge, tanplan conegut coma lop mexican, ne seriá desseparat geneticament (benlèu pr’amor d’un environament desparièr pus caud) mai tard encara, fa sonque 5 400 annadas.
Un lop gris europèu pesa aperaquí 38,5 Kg: lo lop nòrd-american sonque 36 Kg de mejana. Sonque rars especimèns d’Alaska e Canadà arribèron a far mai de 55 Kg (e aquel es pas lo recòrd mondial, situat a Russia centrala, amb d’individús qu’arribèron als 70-79 Kg!).
Val pas dire que lo lop a dos tipes de forradura; lo pèl d’estiu, pus leugièr e cuèrt, e lo pèl d’ivèrn, pus resistent, long e caud. Pr’amor d’açò lo lop pòt viure plan en de climas plan fregs e suportar de temperaturas que pòdon arribar plan als – 40º aisidament. A mai d’aquò, la sosespècia pus septentrionala desvolopèt la color blanc de forradura amb la tòca de poder caçar melhor sens èsser agachada de luenh. A las Montanhas Rocosas i a fòrça especimèns amb la color negra, mas aquò seriá, segon fòrça cercaires, sonque una adaptacion al crosament amb de cans, car la majoritat de la region son aital.
Totes los ecosistèmas van plan pel lop: fins als 3 000 mètres de nautor pòt viure plan al bòsc, als paluns, a la pradariá, a la tundra, e al desèrt o la montanha. La siá causida per d’erbivòrs grands depend del nombre de lops de cada grop. Per ansin, a Canadà, lor dièta son un 46% orinhals e caribós, un 22% elevatge, un 14% carrònha, un 11% conilhs e lièvres, un 4% insèctes e vegetacion divèrsa e un 3% d’autres carnivòrs pus pichons (lo lop declarèt fa milièrs d’ans la guèrra als autres predators americans que n’èran e ne son encara concurrència e, per ansin, aucís, mas devòra pas d’orses, de pumas, de coiòts e de chacals se pòt).
A America del Nòrd son predas abitualas del lop l’orinhal, lo caribó, lo cèrvi de coa blanca e lo cèrvi-mul. Pòdon los devorar en sonque qualqu’unas oras e tornar a caçar divèrses cops cada jorn segon la fam de la lobariá. Per ansin, tanben caçan d’animals pus pichons, coma d’insectivòrs, carnivòrs, d’aucèls e lors uòus, de sèrps, de granolhas e encara de peissum ( a Alaska la dièta del lop de còsta es fins a un 20% de salmon e a las illas fins a un 75% de ressorças marinas). A mai, pòt manjar d’èrba, malgrat qu’aquò a coma tòca, mai que mai, provocar lo vòmit per se guarir. Lo canibalisme es pas rar quand i a fòrça fam.
Una guèrra totala
Lo lop e l’òme fa temps que son en guèrra. Mas lo lop, a America, tanben ataca d’autres predators, coma lo renard artic o lo renard roge. L’ors brun pòt èsser atacat al torn d’una preda mòrta. Totun, la lobariá déu èsser plan granda se vòl conquistar e ganhar la preda. Se non, l’ors es totjorn lo ganhaire. Mens escasenças de subreviure aurà un ors negre american (mai pichon), sovent atacat e mòrt pels lops quand es trapat per la meteissa causa. Lo puma, en mai d’aquò, normalament fugís.
Lo lop es un carnivòr plan social. Lo grop es format pels parents e lors filhs. Un grop normal de lops americans es format per una mejana qu’arriba pas als 6 individús. Ça que la, quand cal caçar d’animals grands e que n’i a plan, divèrses grops de lops pòdon s’amassar per caçar pus aisidament. Lo lop es lo campion de la resisténcia; d’erbivòrs coma lo cèrvi pòdon arribar plan als 65 km/h e lo lop sonque als 40 Km/h. Totun, contunharà aprés la preda pendent d’oras e oras aprés la nhacar. La majoritat dels còps la mòrt de la preda ven pr’amor de la perta de sang. Se n’i a pas pro amb aquò, la lobariá nhacarà las artèrias de la preda e aquesta, malgrat tot çò que podèm pensar, aurà una mòrt plan rapida, que demòra sonque aperaquí doas minutas. Per aquò far, la lobariá pòt arribar a far mai de 100 Km/jorn d’un biais aisit.
L’intelligéncia del lop es brica comuna. L’usatge de voltors per trapar d’animals mòrts o lor lengatge dins la lobariá son excepcionals al mond animal. Lo lop utiliza la coa mas tanben la posicion corporala e la fàcia coma senhals per se comunicar. E son fòrça mai complèxas que las usadas pels cans.
La lobariá
Totes los especimèns dins un grop de lops an clar lor ròtle. Sabon perfiechament quin es lo mascle o femèla alfa (e o desbrembar pòt voler dire la mòrt). La femèla alfa pòt s’impausar sonque sus de femèlas e lo mascle parièr. Una femèla jamai atacarà un mascle. Nimai un mascle una femèla. Pasmens, lo mascle daissarà la femèla alfa a l’ora de solucionar un problèma entre de femèlas.
Quand venon adultes, los lobatons viatjaràn fins a 200 Km per fondar un nòu grop de lops amb una femèla. Lo nòu territòri a una mejana d’aperaquí 35 Km2 (malgrat qu’en Alaska pòdon arribar plan a mai de 6 000 Km2). Lo nuclèu del territòri (aperaquí los 25 Km2) serà ont la loba aurà los lobatons e alavetz viatjarà pas a l’exterior del territòri pr’amor qu’ailà poiriá èsser atacada per de lops d’autres grops. Aquò vòl dire que se un lop dintra dins un territòri estrangièr o fa volontàriament e pas per desconeissença (a Minnesota un estudi demostrèt que fins al 65% de las mòrts naturalas demest la lobariá èran pr’açò).
La monogàmia del lop es celèbra. Una femèla jove pòt aver fins a 5 lobatons. Una femèla vielha fins a 14. Lor mortalitat, ça que la, pòt arribar fins al 80% aisidament. Los lobatons ganharàn fins a 30 còps lor pes en sonque quatre meses e se son nascuts pendent la fin de l’ivèrn (d’abituda) pòdon ja caçar amb los adultes durant l’automne. A l’ora de caçar, lo lop es un predator nuechenc. E pòdon ganhar fins al 20% de lor pes aprés caçar una soleta preda.
A Canadà lor nombre es tan naut que cada an son caçats pus de 4 000 lops d’un biais annadièr. Los indigènas americans ne pòdon aucir totes los que vòlon sens limita. Los europèus an de besonh una licéncia. A Alaska son mòrts mai de 1 200 lops cada an. Totun, en ambdós territòris es espècia protegida. Als Estats Units la lei d’espècias en dangièr d’extincion de 1973 ajudèt e plan lo lop a colonizar d’autres territòris e uèi ja n’i a mai de 4 000 als Grands Lacs. Arribèron fa pas gaire a l’estat de Washington e Oregon e fins a Califòrnia (2011).
La siá espandida doncas a mai de 10 estats dempuèi alavetz fa pensar que, fin finala, l’òme tornèt a pensar d’un biais drech a l’ora de protegir l’environament (e un ecosistèma san a d’aver lops ), aumens a America. Cossí que siá lo futur del lop a America del Nòrd es mai es mai optimista malgrat la caça annadièra. Pasmens, jamai tornaràn a èsser çò que foguèron abans de l’arribada dels europèus, car lo lop foguèt totjorn lo rei del bòsc american.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
