ETH PLEISTOCÈN

Pendent eth començament deth Pleistocèn era majoritat des continents dera planeta ja èren ena posicion qu’an aué. Que n’i auie qu’auien marchat a trauèrs de lèu era mitat dera Tèrra entà arribar enquiara sua posicion actuau. Quan comencèc eth Pleistocèn, hè sonque 2 milions d’annades, un nau pònt de tèrra junhie ja America deth Nòrd e America deth Sud, en tot formar ja un solet e nau continent.

D’auti continents, coma Austràlia, qu’abans auie arribat a èster unida damb d’auti continents com Índia o Antartida, acabèren eth sòn camin en tot demorar com un continent solet e aluenhat de tot. En emisfèri nòrd, eth gèu s’auie espandit fòrça per tot e açò non finirie enquiath començament dera epòca actuau, er Olocèn, hè sonque 10 000 annades. Siguec alavetz quan era temperatura globau dera planeta tornèc a pujar e quan era espècia umana auec ua oportunitat unica entà poder existir.

Aquera epòca glaciar non siguec era soleta qu’auie demorat era nòsta planeta. Ère era cincau. Aué demoram ua epòca entre dus edats glaciars e era pròplèu glaciacion non arribarà enquia diuèrsi centenats de milèrs d’annades, dilhèu milions. Justaments pendent era glaciacion deth Pleistocèn  eth gèu arribèc a caperar enquia 28 milions de Km2 e eth nivèu dera mar ère 150 mètres inferior ar actuau.

Pròp des glaciars non i auie lèu vida. Sonque liquèns sus es arròques e arren mès. Eth tèrra que non auie gèu tanben ère gelat pes baishes temperatures. Er environament, mès ath sud deth gèu, ère tondra damb pògui bòsqui, que rapidaments vengueren sonque liquèn, mossa, èrbes e conifères.

Ua auta extincion massiua

Pendent aquera darrèra glaciacion que visquec era planeta tanben i auec ua auta grana extincion d’animaus, sustot dera megafauna, que dilhèu siguec provocada directaments peth glaç. Es animaus que s’i adaptèren ac aueren de hèr damb un pelatge fòrça mès espés e quan eth glaç se n’anèc non podèren suportar es naues nautes temperatures. E es mamuts, es rinocèros lanuts, es rèns e bòs muscats desapareisheren dera majoritat de lòcs on abans n’i auien auut milèrs e milèrs.

Era causa der augment des mesures d’aqueri animaus siguec fisica: un animau petit pèrd mès calor qu’un aute qu’ei mès gran. Atau, eth mamut lanut arribèc a hèr enquias 3 m de naut. En Sicília, ena madeisha epòca, i aueren elefants que non arribauen ath mètre de nautor pr’amor dera calor. Er elefant african d’aué, totun, serie era excepcion ad aquera lei naturau. Totun, que damb es sues aurelhes pòt aumentar un 20% era sua superfícia corporau.

En lòcs com Austràlia i auien cangorós gigants de 3 m e uombats de mès d’1 mètre. E encara i auien audèths gigants com eth audèth gigant de Madagascar, que pesaue enquia 1 tona. En Naua Zelanda tanben i viuien es moes, audèths qu’arribauen ben as 3,5 m de nautada.

En continents com Africa o eth sud europèu i auien milèrs d’Equus, er ancessor mès modèrn deth shivau d’aué. E, amagadi en es darrères sèuves africanes i auien ues creatures que mès endeuant auràn eth besonh de gésser entara sabana, entà camp dubèrt, entà cercar mès minjar. Serà ací on traparàn ua naua dièta e poiràn subervíuer, maugrat es dificultats. E Evolucionar. Eth nòm d’aquera espècia, qu’ei coneishuda per toti: australopitecids.

Quan eth gèu se n’anèc, neishec eth món actuau e era nòsta espècia podèc espandir-se fòrça. Er Olocèn ei ja era planeta qu’era nòsta espècia coneish aué. Aqueri èsters aloenhadi èren es nòstes mès dirèctes ancessors. Mès aquerò, que ja ei tota ua auta istòria, vertat ?

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita