Erodòt d’Alicarnàs, lo celèbre viatgèr, geograf e istorian grèc del sègle V aC, diguèt qu’Egipte èra lo don del fluvi Nil. E aviá tota la rason. Encara uèi la majoritat dels egipcians vivon al bòrd del grand fluvi o prèp del delta. Uèi, amb de restancas bastidas, lo cabal del fluvi es estat contrarotlat, mas abans, cada an lo fluvi inondava los camps en creant una capa de fanga fòrça productiva, qu’ajudava a l’agricultura, del temps qu’a ambedós costats del Nil s’estendiá un dels desèrts mai desabitats del mond.
Mas quala vision aviá Erodòt sul fluvi Nil? Lo geograf e istorian grèc, acostumat a de fluvis pichons e de cabal redusit coma i aviá a Grècia, èra estonat pel fluvi Nil. Dins sas “Istòrias” comentava, las siás experiéncias, las siás convèrsas amb de sacerdòts e de foncionaris de la còrt egipciana, e lors viatges per Egipte, que lo fluvi inondava pas solament cada an pendent l’epòca dels aigats lo territòri del delta, mas que tanben de territòris defòra d’Egipte coma Libia o Arabia. Erodòt explicava que las aigas desbordadas arribavan a d’endrechs situats a “una distància de dos o tres jorns de camin almens”. Avèm pas de constància que las inondacions arribèsson tan luènh, mas demòstra lo grand volum e la granda importància d’aqueles aigats.
Mas Erodòt èra fòrça interessat en conéisser lo motiu d’aquel comportament del Nil, e demandèt d’explicacions a de sacerdòts e de foncionaris sul tèma, mas el meteis explica que “sus la natura del fluvi ai pas pogut obténer cap rapòrt”. L’istorian grèc èra fòrça intrigat suls motius de l’aigat pendent los cent jorns posteriors al solstici d’estiu, e lo retorn a son debit abitual, fòrça mai redusit, pendent totes los autres meses de l’an, en mostrant d’aquela manièra lo fluvi Nil un comportament fòrça desparièr restcat amb d’autres fluvis. Una autra causa qu’intriguèt Erodòt èra saber lo motiu del fach impossible de crear de brisas al bòrd del fluvi, fenomèn abitual en los autres grands fluvis.
La naissença del fluvi
E ont naissiá lo fluvi? Erodòt demandèt per las fònts del Nil en divèrsas escasenças, sens que degun poguèsse donar cap de responsa (o almens cap de responsa logica e racionala). Comentèt solament que l’escriba del tresaur sagrat de la dieusa Atenea al temple de Sais, explicava qu’entre la vila de Siene (a la region de Tebaida) e l’illa d’Elefantina (a l’ora d’ara prèp de la vila d’Assoan), i aviá doas montanhas amb de crestas acabadas en poncha. Los noms d’ambedoas montanhas èran Crofi e Mofi (montanhas pas identificadas, e mai se poirián aver a l’ora d’ara d’autres noms). Segon aquel escriba las fònts del Nil, que son gigantas e an pas de final, se situan demest d’aquelas montanhas e an dos trajèctes: un d’aqueles circula en direccion nòrd a Egipte, e l’autre trajècte se dirigís al sud, a Etiopia.
Erodòt cresiá pas las afirmacions d’aquel escriban, e mai s’aquel foncionari afirmava que lo rei Psametic, que governèt al sègle VIIen aC (la siá dinastia, la XXVI se sonava tanben Sais, coma lo temple mençonat) aviá pogut constatar aquelas realitats. Aquel monarca aviá bastit una còrda d’una estonanta longitud, aviá lançada la còrda al trauc d’ont sortián las aigas d’ambedós corses d’aiga, e aviá verificat que la còrda, malgrat la siá longitud, èra pas arribada al fons. Mas Erodòt opinava que se lo fluvi aviá fòrça energia al sieu cabal, aquela meteissa velocitat podiá empedir que la còrda arribèsse al fons, e mai s’existiguèsse pas gaire prigondor.
En aquela convèrsa entre Erodòt e l’escriba del temple de Sais, podèm trobar la laspanada entre doas concepcions e comprene la realitat. D’un costat, trobam Erodòt amb la sciéncia e la filosofia en ensajant de demostrar la realitat e las causas dels factors naturals, e d’un autre costat, l’escriba del temple, en ensajant de donar una explicacion religiosa e mitologica sus aqueles meteisses eveniments naturals. Sciéncia e mitologia afrontadas.
Sabèm uèi (e mai se foguèt descobèrt en de tempses fòrça recents) que las fònts del Nil son situadas fòrça mai luènh, e travèrsan la màger part del continent african, e mai se los meteisses geografs discutisson encara la causa de l’estonant cors del Nil, per’mor qu’ es l’unic fluvi important de la planeta que marcha en direccion Sud a Nòrd. Lo fluvi Nil dispausa de desparièras fònts, e la mai alunhada se situa al bòrd del lac Victoria, a l’actuala Tanzania.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
