Sapiéncia volec hèr ua entrevista damb Tònho Castet, des Paums, qu’a arrevirat es naui Tintin en aranés “Objectiu: Era Lua” e “Auem cauishigat ena Lua” e que ja se pòden crompar. Era associacion aranesa Es Paums, que contunhe eth sòn trabalh entara promocion e difusion der aranés, varianta occitana. Eth sòn trabalh non a jamès fin. Aprés arrevirar “Es jòies dera Castafiòre” de Tintin, ara an revirat dus albums mès : “Objectiu: Era Lua” e “Auem cauishigat ena Lua”. E donques n’auem volut parlar damb Tònho Castet, qu’arrevirèc aguesti comics d’Hergé.
1.- Com ei arrevirar ar aranés un classic deth comic deth sègle XX ?
Revirar uns comics tant coneishudi en tot eth mon ei un prètzhèt agradiu e de bon hèr. Tan lèu com mos ac prepausèrem, que mos i emboishèrem sense pensar-mos’ac guaire.
2.- Segur que n’auetz gaudit, mès tanben deu auer estat un trabalh dur…
Mès que dur qu’a estat laboriós pera grana quantitat de neologismes que gessen en tèxte, sustot enes dus albums dera Lua. Neologismes que cau cercar, adaptar. Aquerò a comportat arturar-se soent en procés de traduccion enquia trapar eth mot avient. 
3.- Pr’amor que siguec un des albums d’Hergé que mès patic quan lo hège…
Òc, peth gran trebalh de documentacion prèvia qu’auec d’estudiar sus eth tèma abans de meter-se a escríuer e diboishar.
4.- A Hergé li calèc pausar 18 mesi pr’amor que ja non podie mès e açò qu’auec era ajuda de tota ua còla darrèra, includit eth scientific Bernard Hervelmans…
Herge non volie qu’es dus albums dera Lua siguessen istòries de sciéncia ficcion, se non lo mès realistes possible e per aquerò se hec a ajudar per ua equipa de collaboradors e especialistes ena matèria. S’auessen hèt sciéncia ficcion dilhèu aurie podut inventar-se mes situacions, mès en voler ajustar-se ara realitat auec d’èster mès rigorós e documentar-se sus cada aspècte des situacions que conde.
“Auem cauishigat…” ei er album numèro 17. Voi díder que ja ne portaue 16 mès ena esquia, per tant no ei d’estonar que s’auesse de posar.
5.- Ei tan complèxa era istòria ? Se pòt arribar a díder que dilhèu son es Tintins mès complèxes de toti ?
Era istòria non ei complèxa, çò qu’ei complèxe ei era terminologia qu’emplegue entà bastir era trama des aventures dera Lua. Totun es explicacions que balhe eth Professor Tornassòl faciliten as lectors era comprension des sequéncies mès scientifiques.
Ei explicat d’ua manèra que poden compréner es dialògs des de un mainatge de pogui ans enquia ua persona adulta.
6.- Eth nivèu scientific en “Objectiu: Era Lua” e “Auem cauishigat era Lua” ei estonant entà un comic. Semble qu’era fusada s’inspirèc ena terrible V2 alemanda dera guèrra de von Braun…
Òc ei vertat que en tot liéger Objectiu era Lua o Auem cauishigat ena Lua un se da compde que i a un nivèu de coneishements scientifics que non ei abituau e non se trape en aguesta classe de comics. Jo pensi qu’aqueth ei un motiu tà qu’es lectors demoren endrabadi ta tostemps en mon Tintin a compdar d’aguesti dus albums.
7.- Se pòt díder qu’Hergé siguec un visionari pes detalhs que se ven en aguesti comics (com eth vestuari e veïculs lunars)…
Òc. Sonque cau guardar es diboishi d’aguesti dus albums tà trapar ua semblança estonanta damb eth vestuari, aparelhs, veïculs, accessoris e d’aute materiau que campe enes pagines des dus comics, quan la comparam damb era realitat dera tecnologia d’aué en dia que en er an 1954 qu’ei quan se publiquèc encara no existie.
8.- E eth Centre de Recèrca en comic s’inspirèc en Centre d’Oak Ridges, en Estats Units, a on se desvolopèc eth projècte Manhattan pendent es annades 1940 e donques on siguec hèta era pompa atomica…
Òc, mès en cas des dues aventures dera Lua, era expedicion de Tintin que comande eth scientific Tornassòl ja dèishe clar enes prumères sequéncies deth relat, qu’era finalitat dera expedicion tara Lua non ei de caractèr militar se non qu’a ua finalitat totaument scientifica e umanitaria. Encara per un moment, ua poténcia estrangèra sage de profitar es resultats dera mission damb ua finalitat militara.
9.- Mès era propulsion des fusades aué en dia encara non ei nucleara..
Da era impression qu’eth professor Tornassòl va tostemps un pas endeuant dera realitat actuala.
10.- En 1950, quan hec aguesti comics, encara non auíem gessut dera planeta, mès Hergé ja predidec era gravetat artificiau en tot basar-se en Principi d’Equivaléncia fisic dera epòca…
Òc, ei ben curiós coma es lampits deth whisky que chaue eth Capitan Hadock, romen sense gravetat laguens dera cabina deth coet, tal coma vedérem ans mès tard que se passaue damb era masca que es astronautes dera vida real, portauen tà neurir-se en espaci.
11.- E açò que non auem parlat dera gravetat o era abséncia de son ena Lua, un hèt desconeishut en 1950…
Aquerò confirme un còp mès lo que auetz afirmat mès ta naut es de Sapiencia , Hergè ère un visionari.
Coma ac sigueren en sòn temps Jules Verne o Isaac Asimov.
12.- Mès ara an trapat aigua ena Lua…
En album Auem cauishigat ena Lua, es nòsti personatges en tot explorar era Lua se calen en ua còva, ena que Tintin e Miló se esguitlen e quèn per un horat. E ath hons der horat, sabetz lo que i trapen?…donques gèu!!!, coma ara an descorbit es tecnics espaciaus.
Domatge qu’ena visita de Tintin ara Lua, se les acabe er oxigèn e s’en an de tornar tara tèrra en mès córrer, se non, Hergé encara aurie auançat mès descorbiments estonants.
13.- Ara er occitan, pr’amor d’aguesta revirada entar aranés ja ei entre es lengües mès tradusides deth mon, aumens per çò que tòque a Tintin…
Segontes quauqui estudiosi, placen as Aventures de Tintin en cincau lòc des tèxtes mès tradusidi dera istòria, dempús de Era Biblia, EthPetit Prince, Es aventures de Pinocho, Alicia en País des Meravillhes e cincau es Aventures de Tintin. Donques toti cinc que dejà son reviradi ar aranés e justament es dus darrèri, Alicia e Tintin, qu’an estat arreviradi pera Associacion Es Paums de Vilamòs.
13.- Felicitats. Qu’ei un gran trebalh..
Fòrça gràcies, mès er èxit non ei des reviraires se non der autor Hergé que mos deishèc ues istòries tan polides en es que non i trapam mès que exemples de valors, comportaments, actituds e idies ben positiues.
En çò que tanh ara revirada ar aranés er èxit ei dera equipa dera Associacion, que tostemp ei prèsta a trebalhar en tot çò que age a veir quauquarren damb era promocion dera nòsta lengua.
Ua entrevista de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
