Òc, es vertat. Una enquesta sus la populacion de las annadas 1940 als Estats-Units o demostrèt: l’estela de cinèma la pus famosa e la mai aimada de l’ecran era Rin Tin Tin, ja mòrt en 1932. Lo can famós foguèt enterrat a Paris, al Cimetière des Chiens – refugi establit en 1900 gràcias a una peticion signada per Emile Zola l’escrivan e Saint-Saens lo musician entre d’autres – mas lo fenomèn, la saga, de Rin Tin Tin, viu per totjorn. «Rin-tin-tin» e «Nanette» èran doas mariotas popularas en çò dels mainatges franceses pendent la guèrra de 1914-18. Lavetz, quand lo soldat american Lee Duncan trobava un canhòt e una canhòta darrièra la linha alemana abandonada , los donèt aqueles noms populars e simpatics. La maire, adoptada per un autre del regiment, es estada perduda dins l’istòria.
La canhèta, Nanette, moriguèt pendent lo retorn als Estats-Units, mas Lee adoptèt una companha pel jove Rin Tin Tin (Rinty), en tot lo nomenar «Nanette» en aunor de la canhòta infortunada. Lee desvolopèt lèu una amistat de per vida amb lo can Rinty. Hollywood èra jove, e la decada post-guèrra vesiá l’atge d’aur del cinèma american. Rinty e Lee se trobavan lèu «descobèrts» per una populacion e una cultura enamorada del novèl fenomèn qu’èra lo cinèma, ansin que fascinada per son istòria americana de «la frontièra» e son esperit d’espèr e de coratge, qu’èra tan ben representat pel film «western» e l’eroisme, siá uman siá canin o equin.
Èra l’epòca d’Strongheart, lo brave predecessor de Rinty, un alsacian plan adorat, ansin que sa canha «esposa» Julia. L’istòria d’Strongheart e de l’òme qu’aquel can inspirava tant, l’escrivan e filosòf universalista J. Allen Boone, l’autor de Kinship With All Life e de Letters To Strongheart, es presentada per nosautres dins lo meravilhós Rin Tin Tin: The Life & Legend of the World’s Most Famous Dog de Susan Orlean, (NY 2011 – malurosament uèi lo jorn solament disponible en anglés).
Orfelin el meteis, Lee compreniá l’importància pels mainatges de l’amistat d’un can. A travèrs las generacions, e compras de nombrosas generacions del can el meteis, aquela amistat se jogava a l’ecran. Rinty èra l’amic e l’inspiracion entre autres de la jova Anna Frank. Los cinemas alemands fermats als josieus, Otto Frank trobèt una copia del film Rinty Lighthouse by the Sea (1924) que los Franks poirián veire en çò de la familha. Anna escriguèt dins son jornal qu’èra son ambicion aver un gos coma Rinty, un can fisèl que l’acompanhariá a l’escòla, e l’atendriá prèp de la bicicletas pel retorn a l’ostal. L’Alsacian, l’espècia de canh talament preferit pels nazis, representava benlèu ironicament per la jova Anna, dins la persona de Rinty, un eròi canin que la sauvariá e la portariá al mond meravelhós de l’escran.
Rinty meteis semblava comprene aquela espèr de l’enfant dins son darrièr film, The Lightning Warrior (1931). S’aprochant lo jove Frankie Darro – enfant de 10 ans paralisat de dolor aprèp lo murtre de son paire, e alara, coma Lee, orfelin – Rinty lo can anticipava l’amistat e encercla lo mainat de sas patas, e sa testa sus aquela del jove a sos genolhs en desespèr.
Aquela simpatia entre los cans e los enfants es plan conegut e deu nos far reflechir. Los enfants son mai proches a las nòstras racinas, a l’èstre uman de la natura. An pas perdut aquò, la simpatia e l’amistat sens besonh dels mots. Coma ditz Christ, qu’”aquestes, los pichons,” son ja dins lo paradís, e l’òme que los injura injura lo Christ meteis. La votz de J. Allen Boone e de son amistat «sens mots», non verbala, amb los animals, es alara aquí, dins l’amor «mut» de Rinty – lo simbòl etèrn, immortal, a travèrs las generacions Rin Tin Tin, de son espècia.
Lo can, mas non lo símbol, es mòrt dins lo jardin davant l’ostal de son amic e guardian Lee Duncan, en 1932. Mòrt dins los braces de sa vesina e amiga Jean Harlow, que vesiá Rinty en destressa. Lee l’enterrèt darrièr l’ostal, simplament. Forçat a vendre l’ostal d’estela de cinema pr’amor de la depression economica, Lee exhumèt lo cadavre de son amic canin afin de l’enterrar tornarmai en França, dins lo Cimetière des chiens a París. Mas i a ges d’informacions sus aquò. Savèm ni quand ni cossí aquel desir foguèt acomplit. En tot cas, Rinty se repausa ailà, dins lo país de sa naissença. Un canhòt de guèrra, pauràs entre las roinas de la guèrra de trincadas, es sauvat per un jove estrangièr que fa d’el una estela de l’ecran hollywoodian. Aqueste òme alara, amb reverencia e afeccion retorna son amic al país ont l’aviá trobat, per restar eternament en patz.
Rèsta lo nom, e la dinastia. …
Lo filh de Rinty, Rinty Junior, mostrava gaire los talents d’actor de son paire. Lee deviá acceptar que Rinty Jr. era content d’èsser un can, tot simplament. Mas lo filh de Rinty Jr., Rinty III, se mostrava una bèla estela del cinèma, coma son grandpaire. Rinty Jr. aviá pasmens reussit de jogar dins un nombre de films a son torn.
Arribadas las annadas 1950, e una novèla generacion d’enfants post-guèrra es introducha a Rin Tin Tin (sia Rinty IV !), egalament popular coma son ancessor. (Lo vertadièr Rinty IV, se retirèt pasmens, amb Lee Duncan, a una vida paisibla als paisatges, luenh dels films. Fatigat, Lee amava ges lo novèl fenomèn: la television. E, es per mejan de la television e las bendas dessenhadas que mos legeires seràn coneissents d’aqueste can formidable – lo can simbolic senon lo can individual el meteis. «A nos, Rinty!»
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
