Dins un article sus lo jornau en occitan Jornalet (https://opinion.jornalet.com/joan-cristou-dourdet/blog/3198/la-credada-de-la-racina-o-pastanada-o-carrota), ieu fasiá referéncia a çò que daus uns an nommat “mentafobia” qu’es a dire, d’après la definicion que ne’n balhava, una fòrta reticéncia a reconéisser una consciéncia aus animaus perfin de poder contunhar de los percebre coma de las espleitas, daus objects, en los reïfiar. Dich autrament “la mentafobia es la cranhença, o la paur, de reconéisser la pensada de quilhs d’aquí que volem pas que sián autrú e qu’assimilam a daus chauses”[1].
Per zo illustrar d’un biais clar, podem repréner David Chauvet, autor dau libre La mentafobia tua los animaus[2], que cita la Letra a Morus[3] de René Descartes, lo famós filosòfe francés dau secle 17: “Mon biais de veire es pas tan crudeu per los animaus pusleu que favorable aus òmes, çò dise a los que son gran estachats a las raibarias de Pitagòre, puei que los garda de la quita suspicion de crime quante minjan o tuan daus animaus”. Per zo ben dire, la mentafobia es un biais de negar las facultats mentalas de los qu’espleitam. Mai que son nombrós los filosòfes qu’an jamai vougut reconéisser una consciéncia aus animaus, consciéncia au sens qu’un subject es capable de ressentir e d’esprovar de las sensacions fisicas (dolor, plaser) e daus estats emocionaus (estachament, paur, esmai, esmalida, empatia[4]…).
Emb aqueu biais de pensar, s’es pogut manténer una dominacion umana segon un òrdre supausadament “naturau” que legitima l’espleitacion daus animaus. Se vei donc que qu’es pas afar d’ignorància, coma se podriá postular per quauqu’uns scientifics daus secles passats qu’avián pas totas las coneissenças qu’avem aura en matèria de cognicion animala, mas d’una veràia fobia essent que qu’es lo resultat d’una volontat, o d’una quita estrategia, de manten d’una dominacion per paur de treblar un òrdre establit en favor daus umans. D’alhors, l’i podem aquí veire una fòrma d’interseccionalitat emb las luchas umanas e qu’es queraque pas un asard si lo militantisme animalista es larjament compausat de femnas feministas sensiblas a tota fòrma de dominacion e de discriminacion.
La definicion de mentafobia
Lo filosòfe Alain explicitet la mentafobia mai clarament d’enguera dins las annadas 30: “Qu’es gran permés de supausar l’esperit en las bèstias […]. Tot l’òrdre seriá tanleu menaçat si laissavam creire que lo pitit vedeu aima sa mair, o que cranh la mòrt, o ren mas que vei l’òme. L’uelh animau es pas un uelh, l’uelh esclau tanpauc es pas un uelh e lo tiran aima pas zo veire.”
Suventas vetz, los que metem en question tant qu’a lor alimentacion carnada replican emb lo se-disent argument de “la credada de la racina/pastenada” (coma zo ai explicat dins mon article citat çai-sus) o mai negan tota consciéncia, tau coma vene mas la definir, aus animaus en postular aitau que la sufrença de las plantas equivaudriá a la sufrença daus animaus. Pasmens, la consciéncia daus animaus e lor capacitat de sufrir es estada clarament establida auei mercés a las sciéncias de l’etologia cognitiva dau temps que la sufrença de las plantas es pas gaire comparabla mai si s’es mes en evidéncia una fòrma de sensitivitat vegetala mas sens per tant identifiar chas las plantas degun subject qu’espròve quela sensitivitat e sens identifiar degun avantatge evolutiu per que las plantas esprovessan la dolor. E tot aquò donc, tot coma si l’interès per viure de las plantas tant vaudriá l’interès de viure daus animaus. Per Jeremy Bentham, autre filosòfe anglés dau secle 18, la question es justadament pas tant de saubre si los animaus pòden rasonar (mai si sabem aura que si-es), mas de saubre si pòden sufrir? E la responsa es òc-ben, pòden patir.
Se fau suvenir tanben que l’i a pas tant de temps, e mai auei d’enguera, lo corrent behaviorist explicava tots los comportaments daus animaus (que sián umans o non umans) exclusivament per daus condicionaments dau tipe stimulus-reaccion sens far intervenir deguna consciéncia, deguna volontat pròpa, tot coma si los èssers sencients[5] eran de las machinas, çò que provoquet la protestacion daus umanistas per çò que concernís los umans. Per çò que visa los animaus non-umans, la mentafobia fonciona d’un biais similar, que rejunh en partida la teoria de “l’animau-machina” de Descartes, mas que focaliza sus l’abséncia d’interès postulat daus animaus de viure. En segre la mentafobia, podem tuar los animaus puei qu’an degun interès per viure. A la rigor, a la diferéncia de las teorias behavioristas, los podem tuar mas que siá sens dolor.
Aitau metem a mòrt chasca annada mai de 100 miliards d’animaus terrestres qu’avem fach nàisser ren mas per los minjar (3 milions per jorn ren mas en França), e mai de 1000 miliards d’animaus aquatics e la mentafobia constituís un excellent motiu per contunhar de zo far. La mentafobia es per esséncia larjament eisida d’un antropocentrisme que met l’uman au centre dau monde coma èsser supreme que pòt dispausar a son grat de la vita e de la mòrt daus autres èssers sens remòrs. Dins la quita Bíblia es escrich: “Fructifiatz, e multipliatz, e emplissetz la terra e sometetz-la, e dominatz sus los peissons de la mar e sus los auseus daus ciaus, e sus tot èsser viu que se mòu sus la terra”. A los que me diràn que fau de l’antropomorfisme, respondrai que non gran, la sciéncia a pro avançat per provar la sensibilitat, la senciéncia mai, daus animaus, e qué que ne’n siá, mielhs vau l’antropomorfisme pusleu que l’antropocentrisme, fai mens sufrir las bèstias.
Me respondretz tanben benleu que la natura es crudela en se, çò que pense tanben, non per volontat mas per esséncia, mas me diretz pas que los umans ajosten pas de la sufrença ad una sufrença desjà pro nauta dins lo monde sauvatge ’laidonc que podriam eissaiar de tuar çò mens possible perque avem consciéncia de far sufrir autrú, çò que fasem per los umans (afen, n’i a ben qu’an deguna compassion per lor prochan pasmens) mas que fasem pas, o pas gaire, per los animaus. Pertant, sei convençut que la granda majoritat daus umans son sensibles a la sufrença animala mas que qu’es per dissonància cognitiva que contunhan de minjar de la charn quand se’n podrián passar sens p’un desavantatge.
Sem omnivòres e podem donc minjar de tot mas l’i sem pas forçats (los gorillas, nòstres pròches cosins son subretot vegetalians), l’i a mas la vitamina B12 que pausa problema mas ne’n sem mas au començament de las recerchas plan complexas sus queu subject que ne’n comprenem pas d’enguera tots los mecanismes (ente los gorillas tròban lor B12 resta de mau saubre, probable daus insectes que consoman en pitas quantitats). Si préner un complement de B12 totas las doas setmanas permet d’esparnhar la vita de miliards d’èssers que vòlen mas viure lor vita, la chausida me sembla regde facha. Fasem chasque jorn tant de chausas dins tots los domenis que son pas “naturalas” que vese p’una objeccion a préner (au mens per los umans que pòden zo far) un malurós complement. Tant qu’a saubre çò que fariam daus animaus esparnhats, la responsa es simpla, l’i a mas los pas far nàisser.
*Joan-Cristòu Dourdet
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
[1] Chauvet, David “Abolitionnisme, welfarisme et mentaphobie” in Klesis – Revue philosophique – Humanité et animalité. 2010 : 16
[2] Chauvet, David. La mentaphobie tue les animaux. Gagny: Droit des animaux, 2008.
[3] Descartes, René. “Lettre à Morus”, 5 fév. 1649, in F. Alquié (éd.), Descartes – Œuvres philosophiques, tome III. Paris: Garnier, 1989. p. 887
[4] De Waal, Franz. L’Âge de l’empathie. Arles: Actes sud, 2011.
[5] Veire https://sapiencia.eu/senciencia-la-question-animala/
