Après lo primièr viatge del breton Jacques Cartier a tèrras de Quebèc, un occitan arribèt a çò que seriá nomentat pendent sègles coma coma Nòva França per i bastir la primièra colònia europèa. Maugrat l’intencion, la tòca de l’occitan Joan Francés de la Roca de Roberval foguèt pas una capitada e un an e miei après, la colonizacion d’aquel territòri d’America del Nòrd seriá arrestada fins l’arribada en 1608 de Samuel de Champlain.
Aqueste episodi desconegut de l’istòria de Quebèc foguèt tant singular coma la personalitat de de la Roca, amic del rei, protestant, governador, despòta, e pirata. Maugrat tot, la literatura del sègle XVI e après reculhiguèt amb divèrsas òbras lo pas d’aqueste occitan per tèrras quebequesas. Dempuèi 1535, la corona de França sabiá ont èra aquela tèrra mas poguèt pas la colonizar fins fòrça temps après.
De la Roca serà, totun, lo primièr europèu que dintrèt dins lo riu de Sant Lorenç fins mai enlà e la vila iroquesa d’Stadacona e encara mai en tot explorar lo riu Ottawa. Mas la fam, las malautiás e lo fred aital coma las atacas dels iroqueses permetèron pas que la fondacion de França-Rei aguèsse contunhetat.
Èra l’an 1542 e l’occitan Joan Francés de la Roca arribava a tèrras nòrd-americanas amb lo títol de Primièr Loctinent del Reialme. La sieuna autoritat èra sus tres batèls, e mai de 100 colons, e tanben las nòvas tèrras descobèrtas. Fins e tot Jacques Cartier ( batejat Jakez Karter en breton) aviá de seguir las sieunas òrdres. Mas o faguèt pas. Se trobèron fàcia a la còsta de Tèrra Nòva e Cartier decidiguèt se’n tornar cap a França amb d’aur e diamants trobats (qu’èra de pririta e quars realament).
Cossí que siá, e amb las mapas cartograficas de Cartier, de la Roca arribèt al reialme de Sagueney en tot esperar descobrir lo mitic passatge del Nòrd-Oèst. Pendent la traversada pel Sant Lorenç laissarà a una sieuna familiara, Margerita de la Roca, amb lo sieu aimant e un pichonèt filh en l’Illa dels Demònis pr’amor del pecat comés – èran pas maridats-.
Pauc aprés, arribèron al luòc apelat per Cartier Charlesbourg-Royal, prèp del pichon riu uèi apelat Cap Roi. De la Roca cambièt lo nom e inicièt la rebastida de la nòva colònia –trobada pels arqueològs en 2006 en la màger descobèrta de la colonizacion europèa en Canadà dempuèi la trobalha del siti viking de l’Anse-aux-meadows- . Mas l’arribada de l’ivèrn ajudèt pas. Fred, fam e escorbut provoquèron fòrça mòrts entre los colons.
Quan arribarà la prima, de la Roca encara a enveja de voler trobar lo pas del Nòrd-Òest. E marcharà fins lo riu Ottawa. Mas, serà pas el lo primièr europèu en i arribar. Joan Alfons de Santonja , un portuguès al servici del rei de França, i arribarà pauc après mas foguèt al servici de de la Roca en aquesta entrepresa. Aital, en d’aperaquí 1545 arribarà fins l’estrech de Davis, la vertadièra dintrada del Nòrd-Òest, mas pas del pas, qu’existiguèt jamai.
Las atacas contunhas dels iroqueses – enrabiats per lo raubament del sieu cap Donnacona e la sieuna familha per Cartier en tot los menar a França e tornar pas jamai a los veire – ajudèt pas brica en la consolidacion de la nòva colònia. De mai, la religiositat severa de de la Roca (quèra protestant) tanben provoquèt divèrses problèmas.
Quand una nòva flota arribèt en setembre de 1543, de la Roca decidiguèt que ja n’i aviá pro e totes abandonèron la primièra colonia europèa d’America del Nòrd (fondada per Cartier en 1541 amb mai de 500 colons e situada prèp de la granda vila iroquesa d’Stadacona). Aquesta foguèt una de las darrièras accions de Joan francés de la Roca de Roberval, occitan de Carcassona e primièr governador de Quebèc.
Una vida fòrça polemica
Nascut en 1500 a Carcassona e mòrt a Paris en 1560, la vida de Joan Francés de la Roca foguèt un exemple de temeritat e aventuras sens fins. De paire occitan e maire peitavina, aguèt una prigonda amistat amb lo rei de França Francés I lèu lèu. Amb el farà la guèrra en Itàlia e caçaràn ambedós amassa al castèl de Roberval. Quan recebèt la mission del sieu amic lo rei de colonizar las nòvas tèrras descobèrtas per Cartier, d’espandir la fe catòlica ( e el èra protestant mas amic del rei ) e trobar lo pas del Nòrd-Òest per arribar mai lèu a China, decidiguèt aver primièr de tot, argent per la mission. Cossí ? En tot atacar baissèls angleses amb la piratariá. E aquò gaireben provoquèt una guèrra amb aquel país e l’enrabiada del rei.
Amb l’argent necessari marchèt a Quebèc, mas una dicussion amb Cartier provoquèt la sieuna fugida pendent la nuèch fàcia a Tèrra Nòva e l’abandonament d’aqueste de la nòva colonia. La severitat de las sieunas idèas religiosas menadas a l’extrèm tanpauc ajudèron en la ja malaisida entrepresa de colonizacion de las nòvas tèrras. E la mission, fin finala, capitèt pas.
Après tornar a Euròpa, l’occitan contunhèt las sieunas accions piratas en tot atacar, aquest còp òc amb la permission reiala pr’amor que i aviá guèrra entre los dos estats, divèrsas vilas americanas espanhòlas. Aital ataquèt e saquejèt las vilas de Rancherías e Santa Marta en 1543 e en 1544 arribèt a atacar Cartagena d’Índias.
Lo rei volguèt l’apasimar e pendent la fin d‘aquel an lo trobam en tot bastir las fortificacions de París. Puèi, en 1546, ataquèt amb una flota de corsaris las vilas de Baracoa e l’Avana. Après aquò laissèt definitivament la piratariá e tornèt a demorar a Occitània.
Maugrat las missions reialas, la sieu patrimoni familhar foguèt pas un succés e foguèt a mand de perdre las sieunas possessions coma nòble. En 1555 es totalament roïnat e lo sieu castèl ipotecat. Tanben foguèt fòrça conegut per èsser un òme fidel a la sieuna religion e per èsser una de las primièras víctimas protestantas de las guèrras de religion. En 1560, en tot sortir d’una amassada ugonota, foguèt atacat e mòrt der de catolics.
Uèi, divèrsas òbras testimònian lo pas de l’occitan pel Quebèc. Raymond Bock e d’autres n’an parlat amb lors romans e la vila de Roberval en Quebèc remembra la sieuna arribada a aquelas tèrras. Pòt èsser estonant o pas, mas cossí que siá, lo primièr governador de Quebèc foguèt un occitan nascut a Carcassona que s’apelava Joan Francés de la Roca de Roberval. E aquò tanben es istòria.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
