Los esquiròus que son roganhaires plan intelligents e agiles dab ua coda longa e un mòrre pichon, que sautan despuish hè centenars de milèrs d’ans, dens los nostes bòscs, tanben en Gasconha. Qu’utilizan la coda entà aver mei d’equilibri quan sautan e que son mamifèrs arboricòls. Totun, uei i a mes de 250 espècias diferentas d’esquiròus a la planeta e pas totas an tostemps las madeishas abitudas, pr’amor que tanben i a espècias terrèstras e d’autas enqüèra que son voladoras.
Atau, i a espècias de roganhaires plan parièrs aus esquiròus (e que ne son familha) que son plan terrèstras e que demoran tostemps dejòs lo sòu. Aqueth gran grop d’esquiròus qu’ei on apartienen las marmòtas, las tàmias o enqüèra los cans de prada o los suslics europèus. Atau, e maugrat que hèra espècias d’esquiròu son arboricòlas pas totas an las madeishas abitudas.
L’esquiròu tipic que nosauts tots avem au cap qu’ei un petit mamifèr roganhaire dab ua longa coda e hòrtas harpas, que sauta tostemps d’arbo en arbo. La soa agilitat qu’ei estonanta, pr’amor que tanben pòt devarar d’un arbo dab lo cap per davant, un hèit que non tots los mamifèrs arboricòls pòden har.
En America e tanben en Euròpa e Africa
En America deu nòrd que i a l’esquiròu gris e a Euròpa l’esquiròu ròge. Totun, uei tanben i a esquiròus gris en Euròpa e Africa deu sud, on son considerats ua espècia envasiva. Las duas espècias que basteishen lo nis dab brancas e huelhas suus arbos. Aqueth nis qu’ei plan haut e qu’ei situat enter dus o tres brancas de l’arbo.
Pòt arrivar a aver la mesura d’ua pilòta de fotbòl. Dens lo nis que i a èrba e liquèn e qu’ei plan caud en ivèrn. Se l’esquiròu vòu aver descendéncia, lo nis serà barrat au som e alavetz serà redon. Quan arribi l’ivèrn, los esquiròus i demoraràn plan cauds. I a espècias d’esquiròu q’ivèrnan e d’autas non. Que demoran aquestas au nis, mes que cèrcan tostemps neuritud, pendent los dias mei cauds de l’ivèrn.
La majoritat d’esquiròus cèrcan grana sauvatja e l’emmagazinan entà l’ivèrn. L’esquiròu gris, tanben, que sepeleish la grana sauvatja trobada au bòsc e aprés que i tornarà se a hami. Mes qu’oblidan sovent on enterran aquera grana e ajudan atau lo bòsc a créisher e se difusar de faiçon naturau. Pr’açò son considerats com animaus plan positius entau bòsc.
Autes mamifèrs roganhaires de la familha deus esquiròus que son las marmòtas e los cans o canhons de la prada, que son considerats, maugrat que plan màgers, com esquiròus terrèstres. La majoritat d’aqueths mamifèrs demoran en esconeders sosterranhs. A Euròpa, e tanben a las montanhas gasconas deus Pirenèus, que demoran en prats pròches a parets de ròca en hautas montanhas.
Que demoran en colonias familiaras dens ostaus sosterranhs dab tunèls que pòden arribar plan aus tres mètres de pregondor. A la fin d’aqueth tunèl, que i a ua cramba plan grana e cauda on demora tota la familha de marmòtas. Quan arriba l’ivèrn, que barran las entradas aus tunèls e se premanisson entà ivernar. Qualcunas espècias de marmòta que pòden arribar a ivernar dinc a nou mes cada an segon la region.
Tanben son part d’aquera grana familha de roganhaires los esquiròus voladors africans. La soa neuritud basica que son la hruta e grana sauvatja. E que vòlan d’arbo en arbo en tot cercar neuritud o poder reprodusir-se. Atau, non cau pas oblidar que i a 267 espècias d’esquiròu au monde e que, enter aquestes, tanben i a las marmòtas, los suslics e las tàmias. 7 d’aqueras espècias que son voladoras en Africa e 50 de mai en Asia, çò que vòu díser que son un deus màgers grops de roganhaires deu monde.
E los roganhaires son, au còp, lo 75 % de tots los mamifèrs de la Tèrra. Mes adara que podem dejà díser que sabem que non tots sautan d’arbo en arbo com hè l’esquiròu ròge, plan tipic d’un país coma Gasconha.
La Redaccion
Aquesta cronica suu Ràdio País : https://soundcloud.com/radio-pais/natura-lo-monde-deus-esquirous?in=radio-pais/sets/natura
Fotografia principau: Patrik Jain/CC.
