Las espeças d’aucèus presas en compte dins los nuòus Plans Nacionaus d’Accions de l’Estat francés 1 – Las Trasjaças

Queu grope d’aucèus dau genre Lanius es pro desconegut de la mager part de la gent. Lo nom francés es « pie-grièche » adjunch d’un adjectiu ; lo terme « grièche » es supausat venir de « greca » perque quel aucèu seriá pro agressiu coma un guerrièr mas qu’es certament mai perqu’eu es majoritariament present sus la Mar Mediterranèa. En catalan, ‘las an lo nom de « botxí », « escorxador », « capsigrany » e « trenca ». En occitan son nommadas coma en francés per comparason ambe las ‘jaças, balhant en nòrd-occitan « trasjaças » o « ‘jaças batalhièras », eventualament « trasjai » (e « maragaças » o « taragaças » en gascon e lengadocian, « darnagàs » dins los dialectes de l’est, en provençau e vivaro-aupenc), nom au quau s’apond daus adjectius.

Totas son conegudas per chaçar daus insectes mas tanben regularament daus pitits vertebrats coma fariá un rapace, maugrat que son pertent daus passeraus, e per constituir daus « lardòris » onte las predas son enastadas suus pics de boeissons espinós.

Malaürosament per elas, an de las costumas de vida larjament liadas a l’agropastoralisme emper que gaitan quelas predas dempuei de las palissas sus las qualas son juchadas, e las trapan dins l’erba de las pradas situadas en dejos. Patissen donca fortament, dins lors efectius coma dins l’espandida de lors airas de reparticion, d’un modèle agricòla intensiu vengut omnipresent e que contunha d’ocasionar de las destruccions de taus environadís. Dins d’autres espacis, notadament mediterranèus, es au contrari l’abandon dau modèle agropastorau que pòt estre a l’origina de la barradura de mitans necessaris a l’alimentacion o la reproduccion de las trasjaças.

Lo prumièr Plan Nacionau d’Accions (PNA) qu’a cubert lo periòde 2014 – 2018 a pas permes tot sòu d’inversar las consequenças dramaticas de quelas mutacions per las trasjaças emper que los comptatges efectuats entre 2019 e 2022 marcan d’importantas regressions per respecte a las reparticions e los efectius coneguts inicialament.

Qu’es perqué un segond PNA es mes en plaça peu periòde 2023-2032 per eissaiar enguera d’inversar quelas tendenças negativas. Gaitam ara coma reconéisser las 4 espeças de trasjaças lo mai en dangièr en França e quala es la situacion actuala per chaduna d’entre ‘las ; totas son concernidas per queu PNA, mas la cinquena, Lanius collurio (oc : Trasjaça escorchadora / cat : Escorxador / fr : Pie-grièche écorcheur) a enguera daus efectius a un nivèu sufisent per garantir sa perennizacion, peu moment…

Lanius minor (oc : Trasjaça a peitrina ròsa/ cat : Trenca / fr : Pie-grièche à poitrine rose)

Las colors daus adultes son lo gris sus las partidas superioras e rosencas sus las partidas inferioras. Las confusions pòden existir ambe la trasjaça miegjornala mas lo bèc mai cort e las alas mai punchudas permeten de levar quelas possiblas confusions. Adaptada a daus climats caracterizats per d’estius chauds e secs, quela espeça orientala, originària de las estepas feblament arboradas, s’es ben adaptada tanben a daus mitans mediterranèus e a ‘n’ agricultura presentant un mosaïc de pitas parcèlas comprenent quasi totjorn de las culturas ambe un sòu practicament nud (vinhas, …) entau coma de las zònas erbosas ; a costat, trobam daus vargièrs, daus pitits bosquets clars o daus alinhaments lo long de rotas e de chamins. Queu passerau es en regression constanta dempuei un segle, ambe ‘n’ acceleracion manifesta a partir de las annadas 1960-1970.

Lo darrièr coble s’es reproduch en França dins Erau en 2019. Quel arrest de tota reproduccion constatada dempuei 2019 constituís un fach a l’encòp marcant e representatiu de la situacion de regression de totas las espeças dau genre Lanius. Dau costat de la Generalitat de Catalonha, la situacion es un pauc mens meschenta perque l’associacion Trenca practica l’elevatge e los relaxats que permeten de manténer mai o mens los efectius. Se pòrta melhor a l’est de l’Euròpa, çò qu’explica que ‘la es nonmàs classada coma « En Preocupacion Minora » (LC) a l’eschala de l’UE.

Lanius senator (oc : Trasjaça a testa rossa / cat : Capsigrany / fr : Pie-grièche à tête rousse)

Los mascles coma las femèlas dreiçan ‘na color rossa tan caracteristica sus la calòta e lo reire‑còu. ‘La es presenta en mitans bocatgièrs consacrats a l’elevatge e dins las associacions vargièrs – prats pasturats que li son tan favorablas, mitans dichs supramediterranèus que podem trobar jurqu’en Lorena, Borgonha e Massís centrau ; se tròba tanben en mitan mediterranèu de garrigas e pelujas sechas entretengudas per daus tropèus, o de mosaïcs de païsatges agricòlas ambe vinhaus de costaus, boigas, palissas, petaças de garrigas… en Occitània, e en Corsega ambe la jos-espeça badius (que vòu dire « de las Balearas »).

La regression de l’espeça dins queus endrechs se perseguís ambe daus efectius de -20 a -50 % dempuei las annadas 1960-1970 e ‘na aira de reparticion reducha de 20 a 50 % peu mesme periòde. Au nivèu europèu, ‘la es considerada coma « Quasi Menaçada » (NT) perque la baissa observada suu territòri francés es generalizada dins quasiment tota son aira de reparticion.

Lanius excubitor (oc : Trasjaça calhòla / cat : Botxí septentrionau / fr : Pie-grièche grise)

‘La es la mai granda de totas las espeças europèas occidentalas. Las colors daus adultes son lo gris sus las partidas superioras e lo blanc sus las partidas inferioras. ‘La se caracteriza egalament per un bèc fòrt e poderós, un bendèu ocular negre (d’onte ven son pitit subrenom de « Zorro ») ambe de subrecilhas blanchas. ‘La es la mens termofila de nòstras trasjaças. Aucèu de la taiga clara, l’espeça s’es ben adaptada en Euròpa centrala e occidentala a de païsatges semi-duberts marcats per ‘n’ agricultura extensiva, de tipe policultura-elevatge. ‘L’ aprecia los sectors planièrs o d’enclinason doça ofrissent ‘n’ alternança de zònas mai o mens dubertas e de zònas mai densas, notadament dins lo Massís centrau, subretot en Auvernha. Queus mitans son dominats per de las pradas, tan sovent pasturadas e punctuadas d’estructuras verticalas que fornissen de sites d’installacion daus nis e los indispensables jucs : bosquets, plantacions, vargièrs, alèas d’arbres, etc…

En França, qu’es lo punt lo mai au sud-oest per sa reproduccion, quela trasjaça es visibla tota l’annada perqu’en ivarn, lo país auberja d’aucèus venent dau nòrd e dau nòrd-est de l’Euròpa. Coma fòrça espeças daus mitans agricòlas, a conegut ‘na fòrta regression a partir de las annadas 1960-1970 qu’es tan inquietanta per ela ambe daus efectius reduchs de -75 a -85 % e ‘na aira de reparticion diminuida de 70 a 80 % suu mesme periòde. Mas en revanja, coma la resta de sas populacions europèas vai melhor, ‘la es considerada unicament « En Preocupacion Minora » (LC) au nivèu de l’UE.

Lanius meridionalis (oc : Trasjaça miegjornala / cat : Botxí ibèric / fr : Pie-grièche méridionale)

Las partidas superioras son grisas e las partidas inferioras son lilacs o rossèlas, certans parlan d’una color « vinosa ». Estrictament infeudada a un climat de tipe mediterranèu, ambe ‘na distribucion limitada a la peninsula Iberica e au sud de França (Occitània e Provença), quela trasjaça pòrta ben son nom. Mai particularament ‘la es tipica daus mitans semi-duberts, graça principalament a de las activitats agricòlas coma lo pastoralisme. A condicion que los arbres sián pas tròp nombrós, apareis tanben dins los mitans ruraus de plana, caracterizats per la presença de boeissons espinós (subretot los rumecs), de jucs e de zònas de chaça (zònas erbosas, bòrds de chamin, contactes ambe la garriga, etc).

Coma la grisa, ‘la es visibla en França tota l’annada, perqu’en ivarn, resta au quasi mesme endrech e mai se de las femèlas frequentan versemblablament de las zònas mai marginalas, non ocupadas en periòde de reproduccion. La populacion francesa actuala a patit ‘la tanben d’una fòrta regression ambe 40 a 50 % de baissa de sos efectius e 10 % de reduccion de son aira de reparticion dempuei la fin de las annadas 1960-1970. Au nivèu europèu, ‘la es considerada coma « Vulnerabla » (VU) perque la baissa observada suu territòri francés es generalizada dins tota sa reparticion que s’espandís au Portugau e a l’Estat espanhòu.

Per la mager part de quelas espeças, las tendenças son donca fòrça meschentas en França e sovent las mesmas dins los país d’Euròpa, au mens occidentala. Se lo chamjament de las practicas agricòlas constituís manifestament lo principau problèma, la vida e la subrevida de las trasjaças son egalament menaçadas per d’autres aspectes sovent liats, eus tanben, a l’intensificacion de las activitats umanas : artificialisacion daus sòus, desrenjaments divers, azards lo long de las vias migratòrias e dins los quartièrs d’ivarnatge e chamjament climatic. L’ensemble de queus fachs revela la necessitat d’agir per temptar d’inversar quelas tendenças, dins la mesura onte quò demorariá enguera possible, e la necessitat de començar un segond PNA qu’es en cors de validacion.

Un article d’Olivièr Dau Sochau*

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.