L’ANCIAN EGIPCIAN

L’ancian egipcian foguèt una lenga amb d’elements d’origina divèrsa. La manièra d’escriure, çò es amb de pichons dessenhs que volián dire çò que representavan, aguèt una origina tras qu’anciana pr’amor qu’arribèt a l’epòca preïstorica. Atal, foguèt parlada pendent mai de 3000 ans de manièra oficiala (pendent los darrièrs sègles al costat del grèc, lo latin e l’arabi). Mas contunhèt encara, jos la forma demotica, ara de mens en mens parlada per la populacion d’Egipte. Encara uèi la comunautat copta la contunha de parlar; es una lenga plan evolucionada e cambiada mas es encara la lenga dels faraons. Per ansin, es una lenga qu’a demorat pendent mai de 5000 ans en la planeta. Un fach totalament excepcional.

L’origina de l’egipcian ancian foguèt doncas la resulta d’una barreja d’autras lengas africanas e encara de lengas semiticas. Foguèt una lenga mesclada coma o faguèt la sieuna populacion. Qualqu’unas de las sieunas caracteristicas pòdon encara uì lo jorn èsser trapadas en l’arabi mas atanben en divèrses dialèctes berbèrs parlats al nòrd saharian e encara mai luenh, en de lengas de l’Africa occidentala coma lo wolòf del Senegal o en d’autras lengas d’Africa orientala, coma lo somalian.

Foguèt una lenga plan rica en de paraulas per descriure d’activitats restacadas amb lo trabalh dels paisans, los artesans o encara l’armada. Totun, que foguèt una lenga malaisida per la definicion de concèptes abstraches. Divèrses sentiments umans èran restacats amb mai d’una part del cors uman coma lo còr o la boca. Per ansin, lo vèrb que voliá dire “parlar” tanben aviá lo sens de “pensar”.

D’originas preïstoricas

La transcripcion de l’ancian egipcian en de tèxtes aguèt coma resulta la creacion dels ieroglifes que los primièrs son estats escriches ja pendent l’epòca predinastica o dirèctament preïstorica d’Egipte. Son estats trapats d’animals, de simbòls de clans sus d’objèctes qu’avián aquel nom. E la creacion d’aquel sistèma d’escritura venguèt lèu lèu en l’istòria del país african; pendent las doás primièras dinastias lor nombre creisserà plan e pauc apuèi ja se pòt parlar d’un biais d’escriure ieroglific definitiu.

Aital seràn dessenhats d’òmes, de femnas, de plantas, lo solelh, lo cèl, la tèrra, eca. A l’epòca del faraon Djoser, un dels primièrs faraons de l’Empèri Ancian egipcian, los faches mai importants del reialme ja èran escriches d’aquela manièra.

Totun, los primièrs ieroglifes seràn pas de letras que representan de sons. Mai lèu d’idèas e per ansin seràn nomentats ideogramas. Cada símbol vòl dire çò que representa. Aital, lo disc solar vòl dire Solelh. Foguèt un biais d’escritura que los grècs definiguèron coma sagrat. A mai, i aguèt dos tipes d’escritura; l’alfabet de l’ancian egipcian en d’ideogramas foguèt reservat a d’inscripcions religiosas dins los temples. Sus de papir o encara d’ostraca los egipcians simplifiquèron la lenga e los simbòls. Foguèt una biais d’escritura per la vida vidanta que venguèt lo demotic o egipcian popular.

La lenga de l’ancian Egipte foguèt devessida en 24 simbòls dins son alfabet, que permetián d’escriure fins los noms dels estrangièrs. Per ansin, lo voltor voliá dire A, lo pè B, lo braç C, la man D ( i aviá pas cap E), eca. Lo sistèma dels ieroglifes, maugrat aquò, se desseparèt encara en dos tipes de simbòls. La majoritat d’aqueles fonogramas volián dire de sons. D’autres encara, d’idèas.

S’escrivián de naut en bas, de drecha a esquerra e d’esquerra a drecha mas jamai de bas en naut. Los 24 simbòls avián coma prononciacion A, I, Y, U, B, P, F, M, N, R, H, S, CH, K, G, TCH, D, DJ, e L. I aviá pas de ponchs ne espacis entre paraulas. La primièra èra per costuma lo vèrb e apuèi los complements de nom.

Una literatura millenària

De centenats de libres escriches en ancian egipcian son estats trobats pendent las diferentas excavacions arqueologicas que i aguèt dempuèi lo sègle XIX. Èran de libres que serián en de bibliotecas dels faraons, dels sacerdots o dels nòbles. E las sieunas istòrias encara son estonantas uèi lo jorn.

Pendent l’Empèri Ancian i aguèt de nòbles coma Imhotep o Ptahhotep, qu’escriguèron de contes per ensenhar cossí èsser savant e aver d’onor. Èran d’istòrias dirigidas als jovents que demandavan de respècte pels paires, l’amor marital, etc. D’autras peças de la literatura classica foguèron trapadas sus los murs dels temples. Son d’istòrias fòrça desparièras; de longs escriches que parlan de las campanhas militaras del sobeiran coma la batalha de Ramsès II contra los ititas en Qadesh o la lucha de Ramsès III contra los Pòbles de la Mar. Son d’imnes per publicitar la glòria del faraon e jamai parlèron un solet còp d’una desfacha de l’armada reiala egipciana. Son los tèxtes pus abituals pendent l’Empèri Nòu.

D’autres libres encara, parlan d’istòrias meravelhosas o fantasticas. I an de dieuses, monstres e mascs, coma lo conte dels mascs que volián distraure lo faraon Kheops amb de joventas nudas sus de barcas dins un lac. Una d’elas perdèt un joièl dins l’aiga e un masc faguèt desaparéisser l’aiga del lac per la trapar. Lo faraon demorèt plan estonat pel miracle.

Pendent la fin del Nòu Empèri i aguèt encara un nòu genre literari: la poesia d’amor. Los egipcians aimèron en aquela epòca d’escriure cossí bèla èra la femna aimada. E son cors es restacat a de flors, de polidas pèiras, ect. Lo desir de la trobar fa de l’aimat un fòl, que trapa pas lo moment de poder veire l’aimada.

E tot aquò al costat d’autras lengas que tanben se parlèron en Egipte pendent tota la sieuna istòria; lo libian, lo kushita, l’itita, lo pèrsa, lo grèc, lo latin e l’arabi. Una lenga estonanta que pòt encara uèi èsser considerada un vertadièr tresaur de l’umanitat.

Un article de Christian Andreu

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.