En 1923, fa 100 ans, nasquèt Turquia. Pr’amor que Turquia, coma estat politic, a pas totjorn existit. Pendent fòrça sègles foguèt un empèri conegut amb lo nom d’Empèri Otoman. Los turcs alavetz se disián otomans e l’estat èra dirigit sonque per un soudan o emperaire. Foguèt pas abans l’an 1923, fa doncas un sègle, que nasquèt la Republica de Turquia e, amb ela, l’edat modèrna d’aquel país asiatic e europèu.
La Republica de Turquia espeliguèt après l’abdicacion del soudan Mehmet VIn e la creacion del nòu parlament turc en 1922. Lo nòu regim entraïnèt la fin de l’empèri otoman, que ja aviá començat de patir de grèus problèmas economics, socials e politics dempuèi l’an 1914, quora intrèt dins la guèrra mondiala.
Un empèri fondat en l’an 1299 e que comencèt amb l’actuala Turquia mas tanben amb Grècia e Bulgaria. Val sens dire que foguèt un estat absolutista. Fins a l’acabada del sègle XVIIIn s’espandiguèt per Euròpa, Africa e Asia. Entre 1839 e 1876 calguèt far de prigondas reformas politicas per assajar de lo salvar. En 1876, un grop de joves otomans demandèt una Constitucion mas la reforma capitèt pas e en 1878 l’empèri otoman tornava èsser un estat autocratic.
Benlèu pr’amor d’aquò en 1908 i aguèt la revolucion dels diches Joves Turcs. Lo soudan perdèt lo tròn en 1909 e encara en 1913 i aguèt un còp d’estat dels militars. La guèrra mondiala metèt l’empèri otoman amb de l’empèri alemand: quora la guèrra finiguèt los otomans èran doncas als costats dels que l’avián pas ganhada.
La guèrra d’independéncia turca
Los aliats comencèron d’envasir l’empèri otoman en 1919. E comencèt la guèrra tornarmai contra los meteisses. Los militars otomans, a la fin de la guèrra mondiala, se n’anèron del país e daissèron l’empèri en desòrdre. Caliá far quicòm se se voliá salvar l’estat. Segon l’armistici de Mudros, los aliats podián envasir Anatolia se i aviá de problèmas. De jorns apuèi, d’angleses e franceses comencèron d’ocupar militarament aquela peninsula. E alavetz Kemal Atatük demandèt de resistir.
En 1919, Atatürk (çò que vòl dire “Paire dels Turcs”) ordenèt d’atacar los grècs e italians que i aviá en la peninsula d’Anatolia e comencèt la guèrra d’Independéncia turca. La tòca èra de desfachar los aliats, liberar lo país e proclamar la republica. Un fach que se tenguèt en setembre de 1923. Dempuèi alara e fins en l’an 1938, Atatürk transformèt d’un biais radical la societat turca; foguèt escricha una segonda Constitucion laïca, e lo país s’occidentalizèt.
Las reformas d’Atatürk, president de la nòva republica turca, foguèron claras: una educacion unica, la fin dels títols religioses, lo barrament de las corts islamicas e la creacion d’un nòu còde civil modèrne. Los òmes e las femnas foguèron considerats parièrs pel primièr còp e amb los meteisses dreches. La lenga turca causiguèt una nòva forma amb un alfabet latin. Los noms d’ostal cambièron e se vestir a l’anciana foguèt enebit.
Pasmens, l’Istòria càmbia totjorn. Aquela Turquia laïca, luènh d’una societat islamica e amb los meteisses dreches per totes, tornèt cambiar amb l’arribada de Recep Tayyip Erdoğan en 2014. Turquia tornèt pauc a cha pauc a de valors religiosas islamicas tradicionalas, e de mai en mai luènh de las valors occidentalas e mai universalas. Uèi, i a fòrça turcs que son tristes quand veson l’estat actual de Turquia e la fin de tantas reformas que transformèron d’un biais positiu –o podián aver transformat– Turquia per totjorn. Un país que, dempuèi 1923, es pas pus otoman mas sonque turc, malgrat que l’existéncia de divèrsas nacions dins aquel estat qu’encara luchan per lor independéncia.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
