2 ANNADES SENSE LUTZ SOLAR PROVOQUÈC  ER ESCANTILHAMENT DE MÈS DEL 75% DE TOTES ES ESPÈCIES DETH MON

Se non comprenem ben com siguec er escantilhament totau de totes es espècies de dinosaures e d’autes espècies ena Tèrra hè 66 milions d’annades sonque cau pensar que, dempús dera casuda deth meteòr Chicxulub arribèc un ivèrn totau ena planeta pr’amor dera fauta de lutz solar que demorèc gaireben 15 annades.

Pr’amor qu’ara, es cercaires confirmen que, quan queigec aqueth meteòr gigantàs, eth povàs deth madeish arribèc a fòrça lòcs ena planeta e siguec açò çò qu’aurie provocat er escantilhament de toti es dinosaures e mès deth 75% des autes espècies viues en mon. Atau, un nau estudi confirma que, pendent mès de 2 annades, es plantes non podèren créisher pr’amor que non podien har era fotosintèsi. E açò madeish provoquèc era extincion dera majoritat d’espècies animaus mès tanben vegetaus ena Tèrra.

Una gran consens

Aué, era majoritat de scientifics son d’acòrd ara ora de confirmar era casuda deth meteòr Chicxulub ena peninsula de Yucatan hè 66 milions d’annades. E tanben qu’açò provoquèc er escantilhament generau des dinosaures pr’amor d’ua atmosfèra mès e mès heireda que cambièc era biosfèra dera planeta.

Totun, encara non ei pro clar coneishut com siguec er impacte d’aqueth meteòr. Es cercaires non son segurs se tot açò arribèc abans o dempús dera casuda deth meteòr. Enquia ara. Un nau estudi afirma ara qu’era fin des èsters viui d’aquera epòca non passèc pr’amor dera cendre o eth sulfur ena atmosfèra mès, dilhèu, pr’amor deth povàs, consequéncia dera casuda d’aqueth meteòr. Per poder o afirmar an estudiat es depaus d’aquera epòca de Dakòta deth Nòrd, en Estats Units. Dempús, bastiguèren diuèrses simulacions en ordenador entà assajar de compréner ce qué siguec çò que passèc.

Segontes aqueres simulacions, siguec eth povàs en suspension ena atmosfèra çò qu’arrestèc es plantes ara ora de hèr era fotosintèsi. Açò demorèc mès de dues annades. Eth povàs serie demorat ena atmosfèra mès de 15 annades.

“Es simulacions suggerissen que tot aqueth povàs demorèc ena atmosfèra aumens 15 annades, çò diguèren es autors d’aqueth nau estudi. Açò comportèc de povàs amb de granes d’apuprètz un micromètre en tota era atmosfèra pendent 15 annades e era temperatura globau dera planeta queiguec enquias 15 ºC ».

Milions de tones de povàs

Er estudi, ara publicat ena revista online Nature Geoscience, confirma qu’aqueth povàs auie coma origina eth granit deth meteòr que queiguec en Yucatan, en Gòlf de Mexic, hè 66 milions d’annades. Açò ei coma díder qu’er impacte provoquèc ua explosion d’apuprètz 2.000 gigatones de povàs fin de silicat ena atmosfèra, çò ei 11 còps era massa deth Chomalonga (Everest).

“Er estudi suggerís qu’era casuda de Chicxulub siguec clau ara ora de provocar ua atmosfèra fòrça mès heireda a nivèu globau e era fin dera fotosintèsi de totes es plantes dera planeta pendent fòrça temps, çò diguèren es cercaires ».

Enquia ara diuèrsi estudis auien soslinhat mèsalèu qu’era fin dera vida ena planeta arribèc pr’amor des huecs e es erupcions volcaniques que i auèren dempús dera casuda de Chicxulub. Tanben eth sulfur que i auec dempús deth truc, mès segontes eth registre fossil serie demorat ena atmosfèra sonque er amitat deth temps e non aurie estat tant important. Totun, eth truc d’aguest meteòr (d’apuprètz 10 Km de diamètres) creèc eth cratèr de Chicxulub, de 180 quilomètres de diamètre, e provoquèc era fin deth 75% d’espècies vegetaus e animaus ena planeta.

Segontes Cem Berk Senel, de l’Observatòri Reiau de Belgica e autor principal d’aguest estudi, era majoritat d’èsters viui moriren pr’amor qu’es plantes ja non podien hère ra fotosintesi durant dues annades.”Aguest ei eth prumèr cop qu’es simulacions plaeoclimatiques soslinhen era fin aumens pendent dues annades de tota activitat fotosintetica e entre 15 e 20 annades de povàs iuernal ».

Açò vò díder qu’er atamosfèra demorèc damb tan povàs que non i arribaue ne era lutz solar e es plantes non podèrn vìuer mès.  E pr’açò era majoritat d’espècies viues moriren, tanben es predators. D’un aute costat, un des autors der estudi, Özgür Karatekin, confirmèc que sonque subreviuèren es mès petiti com es ausèths o es reptils es es petiti mamifèrs.

“Sonque subreviuèren es animaus e s plantes que podèrn iuernar, çò diguec ». E entà Segons Philippe Claeys, sense eth meteròr es dinosaures, aué encara serien viui. « Sense aueth meteòr es mamifèrs no aurien podut subreviure dempús e nosati tanpòc ».

Era Redaccion