Dire qu’es un animal estonant es pas pro per lo definir. D’efièch, es lo mamifèr pus estranh que i a a la planeta. Parlam de l’equidna (en grèc ancian vòl dire vipèra), un mamifèr australian qu’aperten a la familha dels monotrèmas e qu’a una mescla de caractèrs reptilians e al còp, dels meteisses mamifèrs.
Uèi i a tres sosespècias d’equidnas al mond; l’equidna del nas cort; l’equidna del nas long de Tasmania e l’equidna de Nòva Guinèa. L’equidna es pas sonque estonant pr’amor de la sieuna morfologia mas tanben pr’amor de la sieuna biologia. La sieuna forradura es plan densa e a tot de ponchons al long de la meteissa. Las pautas son plan adaptadas per l’excavacion, an la bòca pichona, an pas de dents, una lenga longa e pegosa e pondon d’uòus cossí fan los reptils.
Los equidnas son de mamifèrs solitàris e sonque se trapan entre eles per la sason de la reproduccion. Aprés pondre l’uòu, la feme equidna lo transferís del nis a una pocha ventrala per l’incubar encara un desenat de jorns. Lo pichonèl equidna, aprés nàisser, demorarà encara entre 6 e 8 setmanas en tot s’alachar de la maire e sortirà a l’exterior quan siá arribat lo moment de començar a caminar al costat de la maire.
Malurosament, fins al sègle XX encara i avián fins a 6 sosespècias mai, que s’escantilhèron pendent la fin del sègle XIX e lo meteis sègle XX. Sonque aquò pòt balhar una idèia de l’estat delicat d’aquesta espècia e que poiriá cambiar lèu lèu pr’amor de las menaças umanas e lo recent cambiament climatic.
Car l’equidana, amassa amb l’ornitorrinc, es lo solet subrevivent dels monotrèmas, d’animals mamifèrs que pondon, pasmens, d’uòus. Lor nòm definís plan cossí es estranh aqueste mamifèr per rapòrt als autres mamifèrs actuals de la planeta.
Una morfologia estonanta
Los equidnas an lo mòrre long que sembla mai un bèc d’ausèl qu’un mòrre. An pas de dents e la lenga es tras que longa per poder caçar plan d’insèctes. Lo cors fa de mejana entre 30 e 90 cm de longor e a de pèl mas tanben de ponchons per poder se defensar se es atacat. La sieuna biologia tanben es estonanta pr’amor que sonque an un trauc corporal qu’amassa las sistèmas urinàri, reproductiu e digestiu. Per ailà, tanben arriban los uòus, malgrat èsser considerats mamifèrs. Un autre trach tipic es que l’aurelha e l’uèlh compartisson lo meteis trauc al cran, un prètzfach plan rar en fòrça espècias animalas.
L’equidna foguèt pendent fòrça temps un problèma pels cercaires, pr’amor que la discussion sus se èran de mamifèrs o de reptils o encara caliá los classificar dins un autre òrdre animal demorèt d’annadas. E foguèron pas classificats coma de mamifèrs fins fa gaire.
A mai d’aquò, l’equidna pòt èsser trapat plan per tot lo continent australian e encara mai, pr’amor qu’aquesta espècia s’espandís tanben per las illas pròchas del nòrd (Nòva Guinèa) e del sud (Tasmania). Es lo sol mamifèr nadiu australian amb un abitat tan gran.
Los equidnas ivernan jos la tèrra e son grands mèstres a l’ora d’escavar. Tanben son d’animals brica tipics pr’amor que, malgrat qu’an mesuras relativament pichonas, pòdon viure fòrça annadas, plan fins als 50 ans.
L’odorat dels equidnas es legendari, pr’amor qu’usan lo mòrre per manjar e totjorn aqueste es trapat amb l’ajuda de l’odorat. Tanben es usat per trapar d’autres especimèns quan arriba lo moment de se reproduire. Tanben son coneguts coma de formiguièrs amb de ponchons pr’amor de la sieuna dièta. Totun, son los termits la sieuna noiridura pus aimada e, un còp trobats, son totes devorats amb la sieuna tras que longa e pegosa lenga.
L’equidna es un mamifèr polemic. O foguèt dempuèi la sieuna descobèrta pels cercaires europèus. Ja alara foguèt considerat un animal plan primitiu que, benlèu, nasquèt entre las primièra espècias de mamifèrs qu’arribèron aprés la fin dels dinosaures. Totun, aquò es pas vertat, pr’amor que la sieuna populacion actuala, qu’es plan espandida, confirmariá que los equidnas son d’animals plan adaptats al sieu environament e que se l’espècia es plan anciana aquò sonque pòt voler dire qu’es un mamifèr que capitèt, e que capitèt plan. Pr’açò encara es uèi amb nosautres.
Lo cervèl de l’equidna, en mai d’aquò, a un bèl cortèx e tanben un neocortèx plan espandit. E pòt èsser restacat pr’amor de las siuenas mesuras amb lo dels euterids. Ambedós emisfèris cerebrals son restacats pel meteis luòc que los monotrèmas de la planeta.
Es vertat que la dièta basica dels equidnas son d’insèctes dont los termits. Tanben aima plan las formigas. E, pr’amor d’aquò, es estat sovent nomentat formiguièr ponchós. Totun, son pas familha d’autres formiguièrs devoradors de formigas.
Se pensa que los equidnas evolucionèron fins a la sieuna forma actuala entre ara fa 50 e 20 milions d’ans. Lo sieu ancessor seriá tanben un animal monotrèma plan semblable, malgrat qu’aqüatic. Totun, los equidnas evolucionèron plan e lèu venguèron d’animals terrèstres.
Las ponchas de l’equidna son pas de vertadièras ponchas, car son de pèls mai durs faches de queratina. La siá color generala es negra o bruna. Tanben son estats espepissats d’equidnas blancs o albins amb los uèlhs de color ròsa. An un trauc qu’amassa lo nas e la bòca al mòrre e aquò li permet poder aulorar tanben a travèrs de la bòca. Ailà an tanben de senors d’electricitat, qu’ajudan e plan l’animal a trapar de vèrmes, de termits, de formigas e d’autres insèctes que son, sovent, jos tèrra. Un equidna de nas long pòt aver fins a 2.000 d’aqueles electrosensors mas l’equidna del nas cuèrt sonque n’a aperaquí 400.
Amb d’arpas poderosas
Las pautas de l’equidna an d’arpas plan utilas a l’ora d’escavar. An pas de dents dins la boca e se pòt arribar a dire que chucan la noiridura pr’amor que pòdon pas la nhacar. La sieuna temperatura corporala tanben es estonanta pr’amor que la mejana son sonque 33ºC. Pr’açò es lo segond animal de la planeta amb la temperatura pus bassa del mond. Sonque l’ornitorrinc, un autre monotrèma, a una temperatura pus bassa.
L’equidna tanben pòt nadar plan se cal. I van pas sonque per fugir dels predators, a l’aiga, mas tanben per se banhar. Qualcunas espècias son especializadas en manjar de termits e formigas. Pasmens, cèrtas sosespècias de Nòva Guinèa preferisson mai los vèrmes e d’autres insèctes. Cossí que siá, de formigas o de larvas, totas las sieunas predas son caçadas totjorn amb de ponchas qu’a tanben en la lenga e qu’empedisson la fugida dels insèctes de la meteissa.
D’un autre biais, l’equidna es un mamifèr qu’aima brica las temperaturas nautas. Quand aquò arriba, çò que fan es s’amagar en de caunas o traucs de pèira per poder suportar melhor la meteissa. Lor abitat es plan desparièr e pòdon èsser trobats en de forèsts mas tanben en d’espacis obèrts amb de ròcas o de puègs. Ailà s’amagan jos las vegetacion en tot esperar poder caçar de predas. Sovent ocupan plan l’amagatal d’autres mamifèrs dont d’ombats o de conilhs. Lo territòri d’un equidna es plan grand e sovent se mescla amb lo d’autres equidnas.
En estat salvatge, un equidna pòt viure fins a 16 ans. Las femes pesan aperaquí 4,5 kg e lo mascle, qu’es fins a un 25% màger, fins a 6 Kg. Tanben an un ponchon amb de poison a la pauta posteriora, cossí se debana en çò dels ornitorincs. Val pas dire qu’aquesta es la darrièra defensa de l’equidna quora es atacat per de predators.
Malgrat que lor metabolisme es plan bas e que la sieuna resisténcia a l’estranci es pas gaire nauta, pòdon viure plan, fins a prèp de 50 ans (suenhats per l’òme).
La feme pond un uòu 15 jorns aprés la copula. L’uòu serà lèu transferit a la pocha ventrala de la maire. Sonque 10 jorns aprés lo pichonèl naisserà mas demorarà encara dins la pocha mairala pendent setmanas. L’equidna a pas de popas mas balha la lach al pichon a travèrs de dos traucs qu’a a la pèl. Lo pichon equidna demorarà ailà 55 jorns e lèu començarà a desvolopar de ponchas, coma un adult.
Quora arriba la maire escava un trauc e i daissa lo pichon. I tornarà cada cinc jorns per lo noirir. Serà madur amb 7 meses, malgrat qu’encara demoraràn aprèp de la mair fins a l’an de vida. Quora atacat per un gat, un rainard, un can o una sèrp, assaja de venir una pilòta de ponchas mièi sepelida, mas las piègers menaças uèi son la contaminacion, lo raubatòri de pichonèls, la destruccion de la vegetacion e d’accidents amb de veituras.
Uèi, e malgrat que pòt encara èsser trobat un pauc per tot Austràlia, la populacion globala d’equidnas es en situacion critica. Cal los suenhar mai e los protegir melhor se volèm contunhar a l’ora d’aver un dels pus estranhs e estonants mamifèrs de la planeta, l’equidna. Aprés 50 milions d’ans benlèu merita poder subreviure encara pendent lo futur, vertat ?
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
