Malgrat lo nom d’antilòp (Antilocapra americana), l’antilòp american, un dels dos mamifèrs sobeirans de la pradariá d’aquel continent (amassa amb lo bisont) es pas un antilòp. D’efièch aperten a la soleta espècia d’ongulat nadiu d’America del nòrd qu’encara demòra uèi lo jorn. E l’animal mai pròche ne poiriá èsser, pas lo cèrvi, mas la girafa africana.
L’antilòp american, qu’uèi se pòt devesir en tres sosespècias (americana, de Sonora e peninsulara) es lo darrièr representant dels antilocaprids que fa sonque 20 milions d’annadas aviá fins a 11 espècias diferentas en aquel continent. Pasmens, e òm sap pas perqué, emigrèt pas a cap altre continent e demorèt en America del nòrd als airals mai dubèrts de l’oèst, luenh dels bòsques e montanhas, benlèu pr’amor qu’aicí, a la pradariá, poguèt capitar plan.
Per ansin, l’antilòp american es un mamifèr plan desconegut mas pas solament pels aimants de la fauna e flora de la planeta d’autres continents mas tanben pels pròpris americans. Tanben es plan desconegut qu’es lo mamifèr mai rapid de la planeta e aquò pr’amor qu’aqueste títol es donat totjorn al guepard, lo bèl predator de la savana africana.
I a moments que l’antilòp american pòt córrer mai encara qu’un guepard e aquò situa l’antilòp american coma lo melhor e mai rapid mamifèr de la nòstra epòca. E pas sonque per la sieuna velocitat mas tanben per la sieuna resisténcia, çò es lo temps que pòt córrer aital.
Las pautas de l’antilòp american son totalament premanidas per la velocitat. I a de cercaires qu’afirman qu’uèi encara pòt córrer aital pr’amor que, pendent lo passat, patiguèt un predator qu’uèi i es pas pus: lo guepard american. E l’antilòp american evolucionèt mai e mai fins a poder fugir plan d’aquel predator. Pr’açò uèi i a pas cap predator que pòt lo caçar se l’antilòp decidís fugir. Sonque l’òme amb de cavals o de veituras pòt aquò far.
Un antilòp american pòt arribar plan als 98 km/h per gaire temps, mas pòt arribar a una velocitat mejana d’entre 59 e 65 Km/h pendent fòrça temps. Val pas dire qu’aquesta velocitat entraïna l’abandonament de la caça de coiòts, d’orses e de linxs mas tanben de pumas e de lops. E lo territòri que l’antilòp a de besonh per viure plan es doncas grand.
Es conegut que de mamifèrs coma lo cèrvi assajan totjorn de demorar dins lo bòsc per seguretat. Solament pendent l’epòca de reproduccion se’n van a de prats ont i a de femèlas. Mas que devon èsser totjorn prèp del bòsc o la forèst, ont poirián fugir, fin finala, dels predators, d’un biais rapid e salvar aital la vida. L’antilòp american fa tot çò de contrari, car aima brica cap territòri barrat e çò de normal es daissar endarrièr de bòsques o de puègs e montanhas amb d’arbres.
Tot çò que pòt trincar lo paisatge dubèrt ont i a d’antilòps americans es brica aimat per aqueles mamifèrs. I pòdon aver de predators darrièr. A mai, sonque pòt córrer a aquela giganta velocitat se i a fòrça terren davant. E val pas dire qu’una de las màgers menaças que patiguèt l’antilòp american pendent lo sègle XX foguèt la cleda del paisan o elevaire, que voliá aital demostrar que la tèrra èra sieuna e pas de la natura.
Los primièrs europèus que descobriguèron l’antilòp american foguèron los espanhòls, que ja pendent lo sègle XVI dintrèron plan dins l’oèst american. Pasmens, la primièra descripcion escricha d’aquel mamifèr arribèt pas fins als viatjaires Lewis e Clark, que ne cacèron e descriguèron un especimèn en 1804. E foguèt pas classificat scientificament fins a l’an 1815 per George Ord. En aquela epòca òm pensa que n’i aviá, a la pradariá dubèrta americana, mai de 35 milions d’especimèns. E, aital, l’antilòp american e lo bisont èran los sobeirans d’aquel ecosistèma.
En 1924 la populacion estatsunitenca d’antilòps americans èra en situacion critica, amb mens de 13 000 especimèns. Totun, l’administracion federala d’aquel país reagiguèt plan e, en 1929, lo president Hoover ja creava divèrsas resèrvas gigantassas ont èra enebit lo caçar. En 1936 encara, F.D. Roosevelt signava una lei que creava una autra reserva de gaireben 3 000 quilomètres cairats per lo salvar. E l’antilòp american reviscolèt.
E plan, pr’amor que pendent la decada de 1970 ja n’i aviá tornarmai 500 000 e uèi òm considera que n’i auriá en tot America del nòrd mai d’un milion. Pasmens, aquela bèla notícia fa sonque referéncia a la sosespècia americana, car las autras doas, la de Sonora e la de la peninsula mexicana de Bassa Califòrnia aurián sonque divèrses desenats d’especimèns e serián a mand de patir l’extincion finala lèu.
Un mamifèr rapid e bèl
L’antilòp american es un mamifèr pichonèl. Sonque fan fins a 88 cm de nautor e 140 cm de longor. Lor pes pòt èsser situat demest 35 e 70 Kg e aquò sonque segon l’edat e sèxe. La femèla es un pauc pus pichona que lo mascle mas ambedós an de banas, de cornas plan caracteristicas que son tanben unicas dins lo mond animal a la planeta, uèi lo jorn, car cap autre mamifèr n’a semblantas.
Amb aquelas pòt se defensar plan dels predators. Tanben amb lors pautas, car foguèt espepissat per mai d’un cercaire cossí las utilizavan per atacar de coiòts o de sèrps de cascavèl. E mentre lo coiòt fugirà, la sèrp de cascavèl poiriá plan finir mòrta aprés l’ataca d’una femèla que pòt aital assajar de salvar la vida d’un jove antilòp american. Las cornas de l’antilòp american tomban cada tres annadas.
Un antilòp american pòt viure una mejana de 10 o 12 ans en estat salvatge e, per córrer, evolucionèron fins a desvolopar de grands paumons e un còr màger que la majoritat de mamifèrs qu’an aquelas mesuras. A mai, tanben fan córrer a una màger velocitat la sang e an de besonh mai d’oxigèn. Mas pòdon tot aquò far e o far plan e, a mai, córrer coma cap autre erbivòr de la planeta.
La causa naturala mai normala de mòrt d’un antilòp american pòt èsser un predator, un ivèrn long, fauta d’aiga o la caça e de trucs accidentals amb de veituras. Aquò es possible pr’amor que los antilòps americans s’amassan en de grops gigants, ont i pòdon aver fins a milièrs d’especimèns sonque pendent l’ivèrn. Puèi, aquelas amassades de milièrs d’animals se dessepararàn en de pichons grops de mascles joves e de femèlas, del còp que los mascles adultes menaràn una vida solitària fins a l’epòca reproductiva seguenta.
Lo ritme de creissença e desvolopament dels pichons es estonant. Nascuts pendent la fin d’estiu, aqueles erbivòrs (que manjan d’èrba nauta mas tanben tota sòrta de vegetacion, coma plantas e tanplan de cactus se es de besonh). Çò de normal per una femèla plan jove (aquò es amb dos ans) es aver sonque un pichon. Puèi, çò de normal es n’aver dos. Sonque quatre jorns aprés nàisser pòdon ja córrer mai qu’un uman e tres jorns puèi corron plan al costat de la maire sens jamai se ne desseparar. Doas setmanas puèi ja començan a se noirir d’èrba e abans de la fin d’an, ja an començat a desvolopar de banas. Als tres meses ja an la color tipica de la forradura dels adultes.
Èsser un erbivòr bèl es pas contrari a èsser agressiu. Pendent l’epòca reproductiva, e abans de la granda amassada ivernala, los mascles conquistaràn de territòris pichons ont assajaran de trapar e i menar un desenat de femèlas. Que l’abandonaràn a la fin d’aquela epòca per cercar la seguretat de milièrs d’antilòps americans pendent l’ivèrn.
Los mascles defensaràn totjorn lo territòri conquistat d’autres mascles. E quand lucharàn entre eles es normal de patir de nafraduras grèvas, car la corna de l’antilòp american es plan dangierosa, pels autres mascles de l’espècia e tanplan (benlèu encara mai) pels predators.
Uèi lo jorn es lo solet cosin american de la girafa e l’ocapi africans e es sonque familha plan luenhana de cèrvis e buòus (de fedas e gasèlas tanben) e aquò malgrat çò que pòt semblar èsser. Es un erbivòr preïstoric qu’evolucionèt fins a ganhar plan lo predator mai rapid de la Tèrra, lo guepard. E visquèt plan al costat del’indigèna american pendent de milièrs d’annadas sens patir cap menaça.
L’òme blanc foguèt lo responsable de la sieuna gaireben reala extincion pendent la decada de 1920. Tanplan es lo qu’ajudèt a salvar l’espècia amb las sieunas leis per lo protegir. E reagir aital es totjorn plan per l’animal que siá. E la supervivéncia de l’erbivòr mai desconegut mas tanplan mai important de la pradariá americana, l’antilòp american, pòt èsser tanben un exemple sus cossí far plan las causas e, doncas, salvar d’autras espècias animalas. Car o far es de besonh mas tanben possible.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
