Pendent centeats d’annades era espècia umana pensèc qu’era sua superioritat sus es animaus venguie, a mès de cèrtes caracteristiques fisiques e biologiques, d’auer tanben ua causa qu’es animaus non an: era morau. Totun, centenats d’estudis scientifics hèti en es darrères annades an podut demostrar qu’er òme non ei era soleta espècia umana qu’a morau.
Maugrat qu’era majoritat de scientifics contunhen de díder que çò qu’ei diferent der òme e des animaus ei que nosati èm conscients e totauments responsables des nòsti actes, era observacion des granes mones pendent es darrères anades non diden exactaments açò.
Açò pr’amor que son estudis hèti sus era natura des mès complèxi hèts jamès pes scientifics: i a cèrtes mones que non an tota era sua coneishença des dera neishença e donques an d’apréner cèrtes cultures que solament poden ensenhar d’autes mones. Ei atau per exemple com trinquen ua escara.
Segontes es grops, es tecniques son pro diferentes e tanben ac son es manères de caçar termites. Açò ei çò qu’es etològs an confirmat com es diferentes “tradicions culturaus” des primats.
Un pòc mès enlà
Totun, es observacions de grani primats com es bonobos, orangutans, gorilles e chimpanzés an permetut as etològs com Jane Goddall e d’auti de sajar d’anar ara recèrca de quauqua causa mès: era possibilitat d’ua morau prèpa (o non) dera umana.
En çò des chimpanzés “es conflictes se passen soent laguens des grops, çò diguec Goddall, mès dempús i a ues practiques de reconciliacion totauments susprenentes, que vòlen redusir es tensions”. Atau, e dempús d’ua luta entre chimpanzés, un d’aqueri anarà a limpiar ar aute ena recerca dera patz deth grop. E, a mès, i a cèrts chimpanzés especializadi ena resolucion de conflictes pr’amor que comprenen totauments es sentiments des auti chimpanzés deth grop.
Pr’açò donen eth son minjar as auti mès encara mès a sòns amics – aqueri que non an lutat damb eri o qu’an hèt era neteja corporau d’aqueri -. E quan er òme a descobèrt qu’un aute animau, un primat, eth chimpanzé, podie auer amics, e qu’açò podie èster demostrat etologicaments – es etològs son es scientifics qu’estúdien com demoren es animaus – era suspresa ei grana.
Pr’amor que son comportaments altruistes que se son conservadi pera selleccion naturau pr’amor qu’ajuden ara coesion intèrna des grops e dan un cèrt avantatge entara espècia (non umana). Son tipes de vida e comportaments qu’an cambiat totauments era nòsta credença sus çò que sabíem d’auti animaus, des chimpanzés, qu’an donques ua morau, com es umans.
Pendent era evolucion ara se pòt veir qu’es mès fòrti non son es qu’an contunhat enquia aué mès es qu’auien practicat un minim de cooperacion entre eri. Era nòsta capacitat de compartir es nòstes emocions damb d’auti ei un tipe de morau qu’auem eretat des nòsti ancessors. Es chimpanzés son ua pròva viua qu’era morau non ei exclusiuaments umana.
Pendent sègles auem pensat qu’èrem era soleta espècia animau qu’auíem morau e qu’açò provocaue era nòsta superioritat. Ara sabem, totun, que cèrtes espècies animaus an tanben morau, com era morau des chimpanzés.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
