En 1991, hè solament 30 annades, se debanèc un des hèts mès importanti viscudi pes abitants dera occitana Val d’Aran de tot eth sègle XX. De hèt, 1991 siguec era annada que se creèc eth modèrn Conselh Generau d’Aran, çò ei era institucion principau deth govèrn d’aguesta val. As sues competéncies originaus cau ahíger naues leis de 2015 e tanben naues competéncies fòrça importantes com era Proteccion Civiu, eth Foment deth Comèrç e era gestion der Archiu Generau d’Aran.
Era Val d’Aran auie auut tostemps ua grana tradicion com territòri autonòm, damb es sues pròpries e diferentes leis des dera edat mejana. En 1306 eth rei catalan Anfós II li autregèc es prumèrs privilègis com a territòri singular. Mès privilègis recebec encara en 1325. Mès eth hèt istoric mès important se debanèc en 1313 quan era Val d’Aran recebec era Querimònia de mans deth rei catalan Jaume II. Damb era annexion dera Corona d’Aragon a Castilha en 1715, era Val d’Aran tanben perdec toti aqueri privilègis autonomics enquia era creacion deth Conselh Generau d’Aran, en 1991.
Competéncies plenes
Des dera sua creacion en 1991 era Val d’Aran, a trauèrs deth nau Conselh Generau d’Aran recebec totes aqueres competéncies determinades peth Parlament de Catalonha (tanben un aute còp autonòm). Quauques d’aqueres, fòrça importantes, sigueren eth foment e er ensenhament der aranés (occitan gascon) e era sua cultura ena Val. Un hèt istoric qu’es aranesi rebremben encara aué.
Aquera annada eth Conselh Generau d’Aran recebec diuèrses competéncies: sanitat, servicis sociaus, cultura, torisme, proteccion dera natura, agricultura, sauvaments e joenessa, espòrts e miei ambient, residus solids e carretères locaus entre d’autes. Dempús dera creacion deth Conselh Generau i aueren es prumères eleccions, pr’amor que calie escuélher entà formar eth nau govèrn. Pr’açò sigueren escuelhudi dus membres en terçon d’Arties e Garòs, 4 entà Castiero, 1 entà Lairissa, 1 entà Marcatossa, 2 entà Pujòlo e 3 entà Quate Lòcs.
Eth prumèr partit politic que guanhèc aqueres eleccions ena Val d’Aran siguec ua amassada de partits e entres aguesti Convergéncia Democratica Aranesa, damb 7 conselhèrs. Era prumèra síndica dera Val d’Aran siguec Pilar Busquets. En 1995 i aueren naues eleccions, guanhades tanben per CDC, damb Carles Barrera coma Síndic dera Val d’Aran. Francés Boya guanhèc en 2007 e Carles Barrera un aute còp en 2011 e 2015. Es darrères eleccions sigueren guanhades per Unitat d’Aran, qu’auec 9 conselhèrs e donques Francés Boya ne siguec escuelhut Síndic un aute còp enquia 2020, damb Maria Vergés Pérez coma naua sindica d’aguest país des d’aquera data.
Dempús de recéber naues competéncies en 1999 e un aute còp en 2000 e 2003, era Val d’Aran auec ua naua Lei d’Aran en 2015, damb encara mès competéncies. E, maugrat que non i son totes, es competéncies araneses son ara objècte d’orgulh entàs aranesi que pòden, atau, e des de 1991, enquiath present, gestionar-se d’ua manèra autonòma, com auien hèt tostemps.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
