DOAS NÒVAS PLANETAS PRÒCHAS QUE POIRIÁN AVER DE VIDA
La descobèrta de nòvas planetas al torn d’estelas en d’autres sistèmas solars que contunha. Ara son estadas descobèrtas doas nòvas planetas al torn de l’estela de Teergarden a sonque 12,5 annadas/lutz de la Tèrra. Çò de mai interessant es que tanben an de condicions per aver de vida. Ignasi Ribas, de l’Institut d’Estudis Espacials de Catalonha (IEEC), que tanplan participèt en la recèrca, confirmèt a Sapiéncia cossí son aquelas planetas e perqué poirián aver de vida.
Ambedoas planetas, nomentadas Teergarden b e Teergarden c pr’amor de lor orbita al torn de l’estela Teergarden, son doas planetas qu’an una singularitat estonanta: lor estela es del tipe pichon e aquò vòl dire que balha pauca lutz. Teergarden es un tipe d’estela coneguda dins l’astrofisica coma Nana Ròia. Sa temperatura es 2600 grads mens que la del Solelh (de 5500 º), la sieuna massa atanben es pus pichona (fins a 10 còps mens que la del Solelh) e brila 1500 còps mens que la nòstra estela. Teergarden (descobèrta en 2003) poiriá èsser un sistèma solar fòrça grand e que poiriá donar lèu nòvas suspresas scientificas.
“Teergarden es un sistèma solar excepcional que pòt nos balhar nòvas e estonantas descobèrtas lèu, çò diguèt Ignasi Ribas, cercaire de l’Institut d’estudis Espacials de Catalonha a Sapiéncia e que participèt en la descobèrta. Coneissèm pas gaires sistèmas solars al torn d’estelas tan pichonas e fredas coma Teergarden. Coneissèm, òc, TRAPPIST-1, qu’a set planetas, mas las diferéncias tre Teergarden e TRAPPIST-1 son notablas. P’raquò seriá pas malaisit trapar mai de planetas en Teergarden pas encara trobadas uèi. D’efièch, i a de senhals plan interessants en aquel sistèma solar qu’encara estudiam. Lo nòstre desir es que, mai enlà de las doas planetas fins ara descobèrtas, Teergarden b e c, poguéssem trapar encara d’autras”.
Son de planetas nòvas d’una lista que Sapiéncia seguís fa temps. Per ansin, Teergarden b e c, las doas planetas ara trobadas, son plan pròchas de lor estela. Se cre que lor temperatura poiriá èsser similara a la de la Tèrra. Teergarden b es a mens de 4 milions de quilomètres de Teergarden, çò es un 2,5% la distància de la planeta blava al Solelh. D’un autre caire, Teergarden c es d’aperaquí a 7 milions de quilomètres de la sieuna estela, un 4,5% de la distància Tèrra-Solelh.
“Çò de mai important de las planetas de Teergarden es qu’an una mesura semblanta a la de la Tèrra, çò confirmèt Ignasi Ribas, de l’IEEC. En mai d’aquò, son dins la nomentada zòna abitabla d’aquel sistèma solar. E aquò vòl dire que poirián aver la temperatura ideala per aver d’aiga liquida sus la sieuna superfícia. Encara podèm pas o confirmar mas lo fach d’èsser un sistèma tan pròche al nòstre aufrís una escasença unica per contunhar de los estudiar e confirmar se son un bon luòc per aver de vida. Una autra planeta qu’atanben a de condicions similaras es Proxima Centauri b, qu’es dins la zòna abitabla de son sistèma solar”.
Aital, lo fach d’irradiar Teergarden mens d’energia, poiriá entraïnar dins aquela doas nòvas planetas, de temperaturas suavas que pòdon aver d’aiga en lors superfícias. Un fach fòrça mai probable en Teergarden c. Lor annada es plan cuèrta: Teergarden b gira al torn de Teergarden un còp cada 4, 9 jorns terrèstres. E Teergarden c cada 11,4 jorns terrèstres.
L’efièch Doppler
Una orbita tan cuèrta es çò qu’ajudèt los trapar dempuèi la Tèrra. Es aital pr’amor de l’efièch Doppler, que se debana quora l’estela a brica de movement pr’amor de la rotacion de las planetas. E quora i a de movement en l’estela, la lutz a una ondada desparièra que pòt èsser registrada d’una manièra pus aisida. Es çò que se passèt. Totun, la sciéncia a una melhor tecnologia ara que fa d’annadas e pus e pus exoplanetas (de planetas al torn d’estelas que son pas lo Solelh e que poirián aver de vida) son descobèrtas mai prèp del Sistèma Solar.
“La preséncia de planetas al torn d’una estela es un fach plan comun a la nòstra Galaxia, çò diguèt Ribas a Sapiéncia-. Mas las estelas de bassa massa, per dejós la massa solara, pòdon èsser trapadas encara mai sovent e ne poiriá aver una mejana de doas dins cada sistèma estelar. Aquò vòl dire que, en tot espepissar una estela de bassa massa (e las mai pròchas son pus facilas de veire) podèm i trapar una o mai d’una planeta. E Teergarden n’es un bon exemple”.
Maugrat tot, la descobèrta de planetas coma Teergarden b e c sonque pòt èsser facha amb d’espleches plan sensibles. L’espectogràf optic CARMENES n’es un d’aqueles. Es a l’Observatòri Astronomic de Calar Alto, a 2168 mètres de nautor, en l’estat espanhòl. Teergarden b e c son estadas descobèrtas per una còla internacionala amb de cercaires de l’IEEC, l’Universitat de Barcelona, l’Universitat Autonoma de Barcelona, l’Universitat Politecnica de Catalunya e lo CSIC, entre d’autres. L’estudi sus aquela tròba foguèt publicada al numeric de referéncia mondiala Astronomy&Astrophisics.
A mai, Teergarden b e teergarden c son la desena e onzena planeta trapadas per CARMENES. La primièra foguèt GJ1148c e las darrièras abans d’aquestas LSPM J2116 e LPSM 0234b. Lo fach qu’en la recèrca e confirmacion de la descobèrta d’ambedoas planetas i participèt atanben l’Observatòri del Montsec, situat en Catalonha, confirma que l’Institut d’Estudis Espacials de Catalonha es entre los melhors instituts astrofisicians de la planeta. Es un organisme sòci d’11 institucions espanhòlas e alemandas. E d’un autre costat, l’IEEC e l’Observatòri de Montsec son una institucion tras qu’importanta quora se parla de l’estudi de la cosmologia, de nautas energias, la Galaxia, d’ondadas gravitacionalas e atanplan la nòstra planeta o tecnologia espaciala. “O fasèm çò de melhor que podem, diguèt Ribas”.
Un article de Christian Andreu
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
