Lo Santuari de Dèlfes foguèt lo centre religiós e cultural mai important del mond ancian grèc. Consacrat al dieu Apollon, se considerava que lo sieu emplaçament, al Mont Parnàs, èra lo centre del mond. S’agissiá d’un temple “comunitari”, coma lo de Zèus a Olimpia, ont divèrsas polis administravan l’encencha e aportavan de recorses per la siá mantenença. A causa de la posicion d’ambigüitat pendent las guèrras contra los pèrsas, lo Santuari comencèt d’èsser mesestimat e s’inicièt la siá decadéncia. E mai lo sieu caractèr clarament religiós, desvolopèt tanben un papièr fondamental en la politica, la legislacion e los conflictes militars. Los grècs aimavan fòrça l’art de la profecia e èran fòrça abitualas las consultas en aquel santuari, ont i anavan a travèrs d’un pelegrinatge.
Segon explica lo mite, los dieus Zèus e Atenea mantenguèron una disputa sus quin luòc èra lo centre del mond. Naturalament, Atenea, coma patrona d’Atenas preteniá que la polis atenenca èra aquel ponch. Mas Zèus, decidiguèt que lo ponch ont se crosèsson doas aglas, qu’el meteis aviá daissadas en libertat, seriá lo ponch exacte. E ambedoas aglas se crosèron al Mont Parnàs.
D’originas mitologicas
Posteriorament, e per’mor de ligar l’emplaçament al dieu Apollon, explica la mitologia que dempuèi i aviá totjorn un oracle per endonviar lo futur, qu’èra governat per la sèrp Piton. Apollon s’afrontèt contra Piton, en aucint lo monstre e en aquerint lo don de la profecia.
Los pelegrins arribavan a travèrs de la nomenada Via Pitica dempuèi Atenas, que finalizava en una pòrta principala. De contunh, començava la Via Sacra, que condusissiá a l’Oracle de la Pitia. Aquela via se trobava al costat d’un grop de monuments commemoratius de Sifnis, Espartans, Atenencs e Arcadians, e portics e d’estatuas consacradas a dieus, coma se donèsson la benvenguda als pelegrins après jorns de viatge.
A la fin del trajècte i aviá lo temple d’Apollon, bastit en estil doric e de forma rectangulara, ont se realizavan de profecias, e que, a diferéncia de la majoritat de temples grècs d’aquel estil, èra decòr amb de luxe, e amb d’esculturas que representavan al costat oriental, los dieus Apollon e Artemisa amb la siá maire Letus, e al costat occidental una Gigantomaquia. Las siás dimensions èran de 60 x 32 x 23,82 mètres.
Lo temple d’Apollon a Dèlfes èra environat de sièis colomnas en la tèsta e quinze als costats, que protegissián los quatre costats de la bastida e creava un pòrtic de forma cairada, nomenat peristil.
La part meridionala s’apiejava en una muralha, situada sus una terrassa inferiora sostenuda per un mur. Dejós del temple, i aviá una sala sosterranha, un “Adyton”, ont èra l’”Omphalos”, la pèira que marcava Dèlfes coma lo centre del mond, e ont las sacerdòtessas efectuavan los oracles.
Los arquitraus èran de decòrs amb d’escuts preses als pèrsas en la batalha de Platea l’an 479 aC, pendent las Guèrras Medicas e als Galatas pendent lo sègle III aC. La decoracion dels frontons representava Apollon e las Musas pel costat èst e Dionís e las Menadas a l’oèst.
Segon trobèron los arqueologs, lo temple foguèt bastit en divèrsas estapas, sus un autre temple mai ancian. La legenda explicava que lo primièr temple èra fach amb de brancas de laurièr, lo segond amb de cera e de plumas, lo tresen amb de bronze e lo quatren amb de pèira.
Malgrat que lo temple d’Apollon èra la bastissa centrala del complèxe, i aviá d’autres bastiments interessants, que serián los seguents:
• La colomna de las dançairas, de tretze mètres de nautor, al bòrd del temple. Se supausa que las dançairas èran de filhas de Cecrops, rei d’Atenas.
• La colomna del rei Pausanias d’Esparta, comandada bastir pel meteis monarca en aumenatge a la siá victòria pendent la batalha de Platea contra los pèrsas (479 aC).
• Estatua del carri d’aur e del Colós, consacrada per la vila de Rodas, ont i aviá una de las meravilhas del mond ancian: lo Colòs de Rodas.
• Lo Tresaur d’Atenas, un pichon temple sufragat per la polis atenenca en aumenatge a una victòria contra los pèrsas.
•Lo Tresaur dels Sifnis, un pichon temple de marbre, d’estil jonic (doncas, mai decòr) e que representava lo jutjament del prince Paris de Tròia, la Gigantomaquia e l’assemblada dels dieus.
• La Colomna dels Naxis, d’estil jonic.
• Stoa dels Atenencs, d’estil jonic de marbre, que foguèt comandada bastir per Pericles l’an 478 aC, per commemorar las victòrias d’Atenas suls pèrsas.
Lo “Tresaur” èra una bastissa pichona, que se bastissiá als santuaris grècs coma ofrenda de qualque comunitat o polis, ont s’i depausavan d’ofrendas e de donacions qu’aquela comunitat aviá realizadas a la divinitat. Acostumavan a se situar als costats de la via principala o de las processions perque los visitants poguèsson los admirar. Èran formats d’una cambra cairada pichona precedida d’una intrada apiejada de colomnas o esculturas femeninas que fasián la foncion de supòrt. Al santuari de Dèlfes, lo mai important foguèt lo tresaur dels Sifnis.
A diferéncia dels temples grècs, abitualament mai simples e modèstes, trobam un santuari que, nos remembrariá benlèu fòrça mai als temples egipcians o mesopotamics, a causa de son luxe. La causa d’aquela diferéncia es que, en aquel cas, lo Santuari de Dèlfes jamai pas amaguèt la siá volontat de venir lo maximal centre religiós del mond ellenic, E per aténher aquela posicion, aviá d’utilizar de forma clara una arquitectura monumentala fòrça mai espectaculara.
Per quin pelegrin que siá, après recórrer pendent qualques jorns lo trajècte fins a Dèlfes, deviá èsser un grand impacte la vision de tot l’ensems, dempuèi la dintrada, en passant per totes los pichons temples e las colomnas en lo trajècte interior, e fin finala lo grand temple d’Apollon. Los desparièrs pichons temples e las estatuas rememoriavan de capítols de glòria de l’istòria ellena, preferentament de victòrias en batalhas, fòrça sovent contra los pèrsas, que donavan una sensacion de triomfe e identitat fòrça fòrts.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
