La setmana passada e segon mai d’un analista internacional se seriá debanat un fach istoric; l’òrdre mondial cambièt d’un biais prigond pr’amor de l’envasion d’Ucraïna per part de Russia. Divèrses detalhs entraïnan lo moment de dangièr que viu, uèi, Euròpa entièra, pr’amor que la tòca de Vladimir Putin, president de Russia, poiriá èsser s’annexar aquel país aprés qualificar lo govèrn ucraïnian de neo-nazi.
La rason que donèt Putin son las atacas d’aquel govèrn ucraïnian sus la populacion russa que caliá defensar militarament. Mas donèt pas cap d’espròva rasonabla sus aquel fach. E i aguèt tanben un autre prètzfach inquietant; Bielorussia faguèt aquesta dimenjada un referendum per demanar al país se volián tornar a s’unir politicament amb Russia. E la paur de divèrses expèrts internacionals sus una possibla ataca a de païses de l’OTAN poiriá venir reala las proplèus setmanas.
Per ansin, lo moment es tras qu’inquietant. Mai encara per la populacion ucraïniana que patís las atacas aerianas a fòrça vilas e vilatges del país. Mas l’envasion d’un estat sobeiran en 2022 e situat al còr d’Euròpa demòstra lo dangièr actual a totes los nivèls. De païses coma Estònia e los autres païses bàltics an paur d’èsser tanben envasits pels russes car plusors expèrts anoncièron que la tòca darrièra de Putin seriá tornar a l’epòca de l’Union Sovietica. E aquò pòt entraïnar, a mai d’una guèrra economica d’Occident contra Russia, tanben d’accions militaras plan dangierosas.
Estats Units confirmèt que podiá pas ajudar Ucraïna pr’amor qu’açò poiriá provocar directament la tresena guèrra mondiala. Mas la guèrra economica, amb de sancions economicas grèvas sus l’oligarquia russa poiriá tanben provocar una responsa economica de Russia contra Occident. E cal rebrembar qu’Euròpa depend plan del petroli e lo gas russes. A mai d’aquò, plusors païses europèus dependon del blat ucraïnès e l’inflacion en de produches derivats ne poiriá venir una realitat lèu lèu a Euròpa. E tot aquò sens parlar de la menaça reala, qu’a l’ora d’ara, entraïna aquel movement militar rus, car es a las pòrtas de l’OTAN.
2022 serà rebrembat a l’istòria benlèu coma l’annada que Russia ataquèt Occident e la democràcia mondiala. Mai de la mitat de païses de la planeta demanèron a travèrs de l’ONU la fin de l’ataca russa a Ucraïna que se passèt pas. E doncas Estats Units e los sieus aliats (mai de 30 païses de l’OTAN) a mai d’autres de la planeta coma Japon, Austràlia, Canadà o Nòva Zelanda impausèron de sancions economicas grèvas a l’estat rus. E aquò mens de 24 oras aprés l’ataca russa a Ucraïna. Qualcunes expèrts encara, afirman que lo moment poiriá èsser profiechat per China per envasir Taiwan. Pòt Occident se defensar al còp de China e Russia ?
De guèrra a Ucraïna
Dijous passat a cinc ora e cinc minutas del matin l’armada russa comencèt una ataca giganta contra Ucraïna en tot lançar centenars de missils a la frontièra contra las principalas vilas ucraïnianas. Pauc aprés comencèron a dintrar plusors unitats de l’armada russa e de tancs dins de territòri rus. E pas gaire oras aprés arribavan a Chernobil, situat a mens de 30 quilomètres de Kyiv, lo capluòc del país. Mas l’ataca tanben se debanèt a l’oèst, amb d’atacas aerianas sus Lyiv, d’atacas al sud amb d’atacas mai enlà de Crimèa e a l’èst ont lèu l’armada russa seriá arribada al defòra de la vila de Kharkhiv.
Mens de 24 oras aprés, l’armada russa ja èra arribada a Kyiv, la capitala e los servicis d’intelligéncia occidentals afirmavan que lo pròpri govèrn e encara mai lo president ucraïnès, Vlodimir Zelenski, èra en dangièr d’èsser capturat e assassinat per l’armada russa e que belèu caliá fugir d’aquela vila e cercar seguretat dins l’Union Europèa per i bastir d’ailà un Govèrn Legitim Ucraïnès a l’Exili. Mas Zelenski vòl pas abandonar Ucraïna. Es un òme brave que donarà, se cal, la sieuna vida per son país.
Pendent la dimenjada contunhèron las atacas contra Kyiv. Lo sètge rus auriá començat lo meteis divendres 25 de febrièr e ara cal se demanar se los ucraïnians an o pas la capacitat de resistir contra los russes, pr’amor que la conquista de Kyiv poiriá entraïnar la fin de la guèrra al país. O benlèu pas, pr’amor que totes los ucraïnians confirman que i aurà de lucha fins a la fin. Pasmens, l’intelligéncia estatsunitenca confirmèt que Kyiv poiriá èsser conquistada sonque en qualcunes jorns.
A Kherson, al sud del país los ucraïnians podèron contratacar e conquistar tornarmai un pònt sul flume Dniepper conquistat oras abans pels russes. La resisténcia doncas de l’armada e la populacion ucraïnianas son feròtges. Plan mai nautas que çò qu’òm poiriá pensar a Occident. Ucraïna es una nacion brava e la lucha demorarà setmanas e benlèu de meses. Mas quand un país es atacat pel nòrd, l’èst e lo sud pòt pas gaire resistir. Malgrat la sieuna volontat coma nacion per subreviure.
Cal èsser pèc per veire pas que l’ajuda militara de l’OTAN, malgrat lo desir de la majoritat d’europèus, a Ucraïna, poiriá plan entraïnar una guèrra mondiala. Mas pòt aquò tanben èsser vist per Putin ? L’òrdre mondial cambièt dempuèi la setmana passada. Òm poiriá tornar a l’epòca de la Guèrra Freda. Russia es a mand d’annexar Bielorussia e Ucraïna e òm sap pas qué se pòt debanar aprés. S’espandir militarament coma se passèt aprés la fin de la segonda guèrra mondiala per l’Union Sovietica es inquietant, pr’amor qu’aquò poiriá voler dire tanben l’envasion de qualcunes païses, uèi de l’OTAN. E aquò es tras que dangierós. On s’arrestarà la foliá politica de Putin ?
Lo president de Russia anoncièt a la television russa que lo govèrn d’Ucraïna èra un govèrn neo-nazi qu’atacava, jorn aprés jorn, la populacion russa, e pr’amor d’aquò caliá envasir Ucraïna. Tanben avertiguèt lo mond, la planeta entièra, que tot país que volguèsse ajudar militarament Ucraïna patiriá de grèvas conseqüéncias coma jamai abans s’èra debanat a l’istòria de l’umanitat. Es un discurs que rebremba mai lo d’un dictador fòl coma Hitler o Stalin que non pas lo d’un tecnocrata del sègle XXI. Euròpa es en guèrra tornarmai. Òm viu d’episòdis qu’òm pensava ja qu’apertenián al passat. Mas que Putin volguèt rebrembar en tot envasir un estat sobeiran europèu. E pas degun sap o cre conéisser quina es la tòca darrièra dels russes.
D’un autre latz, lo silenci chinés per rapòrt a l’ataca russa sus Ucraïna tanben es inquietant. Plusors expèrts internacionals avertisson ara que lo moment seriá utilizat per Pequin tanben per envasir l’illa de Taiwan, qu’a divèrses paches militars de defensa amb Japon, Austràlia e Estats Units. Ucraïna es pas Taiwan. Atacar Taiwan seriá plan mai dangierós encara, pr’amor qu’Estats Units sonque poiriá respondre amb d’atacas militaras e pas sonque amb d’atacas economicas, cossí s’es debanat fins ara a Ucraïna. La question que cal se far es se demandar se Occident pòt res far militarament contra China e Russia amassa.
Quand l’ataca russa comencèt òm se demandava se sonque seriá per conquistar las autoproclamadas republicas de Lugansk e Donestk. Puèi òm descobriguèt que la tòca darrièra de Russia èra cambiar lo govèrn de Kyiv. Mas aprés se conéisser lo referendum de Bielorussia d’aquesta dimenjada òm pòt veire ja clar que la tòca darrièra de Putin es s’espandir territorialament a travèrs d’Ucraïna e Bielorussia. E, benlèu, mai enlà encara, se vòl tornar a far nàisser l’empèri soviètic. Qué far ? Estats Units e Euròpa pòdon pas, l’ora d’ara, res pus far, franc d’impausar de grèvas sancions economicas a l’oligarquia e estat rus. Mas la guèrra economica tanben lèu arribarà a Euròpa, amb mai d’inflacion, e aquò es brica bon aprés sortir de la pandemia de la COVID-19.
Aital òm viu un moment istoric pr’amor de l’inseguretat internacionala que provoquèt aquela envasion militara russa. De centenars de milièrs d’ucraïnians se son ja arribats a l’èst de l’Union Europèa en tot cercar de refugi. La guèrra economica entre Occident e Russia ja es començada e sonque cal esperar per veire se aquelas sancions economicas pòdon, al long terme, provocar la retirada russa d’Ucraïna. Lo moment es tras que dangierós per la patz mondiala en tot rebrembar que, en 1940, Estats Units impausèt de grèvas sancions economicas a Japon que menèron lo país a la guèrra amb l’ataca de Pearl Harbor. Pas degun voliá la guèrra mas aquela arribèt parièr. Lo desir de Sapiéncia e tota la sieuna tòca es demanar la fin de la violéncia militara e contunhar lo camin de la diplomacia abans que siá tròp tard. E en tot conéisser cossí es l’èsser uman, uèi lo jorn, tot se pòt debanar. Absolutament tot. Tanben la guèrra.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
