Lo fach qu’un dels primièrs tèxtes en lenga d’òc ( lo Poèma de Boecis, del sègle X) siá un poèma restacat a un dels poètas pus importants de l’Edat mejana pr’amor qu’es un pichon omenatge a la figura del poèta roman, ja confirma la singularitat de la lenga nòstra e lo contèxt de nauta cultura ont nasquèt.
Aital, e mai ancian encara que los poèmas dels trobadors, l’istòria de la lenga e literatura occitanas descobriguèt ja fa de temps (annadas 1950) un dels tèxtes en lenga romana – ço es pas en latin mas dins una lenga evolucionada d’aquesta – mai ancians d’Euròpa. Foguèt nomentat lo Poèma de Boeci e foguèt escrich segon los expèrts entre la fin del sègle X (d’aperaquí los ans a l’entorn de 975) o l’annada 1000 coma limita temporala de creacion. E l’estonament general de l’istòria de la literatura europèa venguèt quora foguèt confirmat qu’èra estat escrich en occitan.
Lo Poèma de Boeci, maugrat èsser una poèma qu’a un reirefons religiós pr’amor que parla de valors e de moral e vòl balhar de conselhs als legeires sus cossí a de far l’òme segon las leis de Dieu – çò de mai segur es que foguèsse escrich per un autor que coneissiá de primièra man l’òbra del filosòf Boeci ( que demorèt cinc sègles abans, pendent lo sègle VI) o au mens la sieuna òbra – ja siá en version latina o revirada a l’occitan – nomentada La Consolacion de la Filosofia ( De Consolatione Philosofiae). E tot aquò fa sospechar que foguèsse una persona fòrça restacada amb lo mond religiós que benlèu i aguèt al torn d’un monastèri.
Imaginar, sens o saber d’una manièra definitiva l’autor qu’escriguèt lo poèma de Boeci a l’entorn de l’an 1000 – e aquò fa d’aquel lo tèxt liric mai ancian en occitan e un dels mai antics de l’Euròpa medievala tota – es pas malaisit. Es pro conegut que la majoritat de las bibliotècas e lo mond de la cultura èran estadas aculhidas en de monastèris que poguèren aital sauvar la cultura grèga e romana de l’Euròpa Antica e la transmetre a las nòvas generacions. Sens aqueles monges de la Glèisa Catolica d’aquela epòca una granda partida de la cultura d’epòcas mai ancianas aguèsse pas arribat fins uèi lo jorn.
E que lo Poèma de Boeci foguèsse escrich en la varianta lemosina de la lenga confirmèt, tornarmai, l’importància de l’Abadiá de Sant Marçal en Limòtges coma un dels centres culturals pus importants de tot lo continent. Una abadiá restacada dirèctament atanben amb lo mond de la musica e las creacions musicalas coralas que serián, pauc apuèi, una de las influéncias e ajudas mai grandas que trobèt lo mond de la composicion dels trobaires e l’art del trobar.
Lo centre lemosin de creacion clericala
Los paucs tròces del Poèma de Boeci – pr’amor que solament ne son demorats 257 a la Bibliotèca d’Orleans – confirman la l’importància d’aquel centre lemosin de creacion clericala. Amb lo Poèma de Boeci se pòt ansin far un judici literari sus cossí èra madura la cultura occitana ja abans de l’an 1000. P’r’amor qu’es un poèma que vòl èsser un remembre d’un dels poètas pus celèbres de l’edat mejana; Boeci.
Lo Poèma de Boeci es una imitacion del libre De Consolatione Philosofiae, escrich pel filosòf pauc abans de morir en l’an 524. Un poèta que foguèt considerat per qualques unes un dels melhors autors de la filosofia crestiana e pr’ansin foguèt fòrça escrich e rescrich pendent l’Epòca Medievala. O foguèt tant que, puèi, e pr’amor de la sieuna mòrt – que foguèt ordenada per lo primièr rei d’Itàlia, l’ostrogòt Teodoric, pauc aprés la depausicion del darrièr emperaire roman en 476- foguèt fach sant. E pr’açò onorar la sieuna figura foguèt necessàri dins lo mond crestian posterior.
Segon Robèrt Lafont, dins la sieuna Istòria de la Literatura Occitana (Premsa Universitària de França, 1973) es un dels primièrs tèxtes en occitan e atanaben un dels mai importants pr’amor de sa tematica. Una tematica que confirma cossí nauta èra la creacion en lenga d’òc abans e tot de l’epòca dels trobaires.
L’escrivan e critic occitan laissèt escrich cossí l’autor d’aquel poèma mesclèt divèrsas tematicas de tradicion religiosa amb d’autras que solament arribèron a travèrs de l’istòria coma de legendas popularas de Sant Boeci. E mai que mai “cossí daissèt anar l’imaginacion en descriure l’escala simbolica pintrada sus lo vestit de Dauna Filosofia, amb qui parla Boeci”. Segon l’autor d’aquesta analisi, doncas, l’autor del Poèma de Boeci es pas “ un monge e pro, mas un poèta que, de manièra ruda mas eficaça poguèt e sabèt transmetre una emocion”.
“Fa partida de las fònts de la nòva creacion en lenga d’òc – çò contunhèt Lafont- que demòstran cossí èra modèrna la creacion en aquela lenga abans l’arribada dels trobadors. Es un mond qu’espepissèt lo mond roman, la latinitat coma un mond que podiá encara balhar de bons conselhs e de leçons (sustot als mai joves) pr’amor d’una epòca que, de còps, se presentava coma barbara en çò que tòca a la creacion artistica”.
“Enfants, en dies foren ome fello
Mal ome foren; a ora sunt peior.
Volg i Boecis metre quastiazo;
Auuent la gent, faziá en so sermo
Cressen den qui sostena passio”.
Lo començament del poema descriu cossí foguèt – o cossí èra imaginada – la vida del poèta latin Boeci (477-524), que foguèt una de las figuras politicas pus importantas del Règne de Teodoric abans d’èsser acusat de traïson e condemnat a mòrt. Aital o ditz lo poèma quora parla d’òmes felons, marridas personas que son a l’epòca de Boeci encara piègers e que lo poèta dempuèi son luòc dins lo govèrn i volguèt metre castitat. Dins un primièr moment, totun, acceptèt plan lo son discors e aquel s’espandiguèt, encara, entre lo pòble.
“Cel nun es bos que a frebla scala s te,
Qui tota ora sempre vai chaden,
Aquel qui la non estai fermament.
E quals es l’om qui a ferma schala s té ?”
Puèi Boeci poirá parlar dempuèi la preson amb Dauna Filosofia qu’arribèt per parlar e consolar lo poeta, una damaisèla tras que bèla e qu’es la beltat mai granda qu’òm pòt arribar jamai veire.
“Ella ab Boeci parlet ta dolzament;
Molt mederramen donzellat de jovent:
Que zo esperen que faze a lor talen,
Primas me amen, pois me van aissent.
La mi’amor ta mol van desperden”.
E es aital cossí viu l’òme, que pèrd la rason amb los ans e finaliza la vida sens de caritat, generositat o sinceritat. Totun, Dauna Fiolosofia confirma al poèta que lo destin es totjorn nòstre e que per arribar de venir urós cal aver aquesta e d’autras caracteristicas umanas. La mòrt arriba totjorn e l’òme solament pòt daissar a las generacions venentas de valors en d’escriches amb d’umilitat, de castetat, de jòia, de fidelitat or de bontat. Se es pas ansin, res demorarà. E aquò solament pòt venir a travèrs la sapiéncia…
Lo filosòf mai important de son periòde
Severinus Boethius (Boeci) demorèt entre los ans 477 e 524. Nascut dins una familha de patricians romans que donèt dos emperaires, son paire e dos filhs foguèron atanben cònsols. Boeci meteis venguèt lèu conselhièr del rei ostrogòt Teodoric lo Grand.
Totun, a la fin de la sieuna vida foguèt condemnat e executat per traïson al rei d’Itàlia en profièch dels bizantins. Dins la preson, e abans de morir, escriguèt la Consolacion de la Filosofia, una òbra màger pendent mai de 1000 ans. A mai d’aquò escriguèt de libres sus aritmetica, musica e mai d’una revirada dels grands filosòfs grècs de l’antiquitat; Aristotil e Platon e atanben Ciceron.
Lo sieu trabalh en tot revirar d’autors classics pendent una epòca que Boeci considerava qu’èra a mand de finir – l’antiquitat de Grècia e Roma – pr’amor de las atacas barbaras entraïnèt lo desvolopament del “quadrivium” o quatre tematicas basicas ensenhadas dins las universitats europèas pendent tota l’edat mejana (Aritmetica, Astronomia, Musica e Geometria).
Las principalas lengas europèas qu’èran a mand de nàisser pendent los sègles IX e X faguèron de celèbras reviradas de la sieuna òbra mai celèbra La Consolacion de la Filosofia. Aital o faguèron los anglo-saxons en anglés ancian amb la revirada del rei Alfred o Jean de Meun en francés ancian. Los occitans del Lemosin, un centre de creacion artistica e culturala de primièr òrdre en aquela epòca tanben o volguèron far. E lo Poèma de Boeci es çò que n’a demorat.
Aital, abans la creacion del mond dels trobadors – una de las civilizacions pus estonantas e originalas d’Euròpa a l’epòca, Occitània volguèt agachar endarrièr e recuperar un dels filosòfs mai coneguts de l’epòca mòrt fasiá cinc sègles, Boeci, e amb el lo mond dels filosòfs grècs e latins de l’Antiquitat. En tot o far tornèt un classic a l’epòca medievala e demostrèt de perqué foguèt una lenga e cultura tras qu’importanta a l’ora de bastir una civilizacion europèa, viva encara uèi lo jorn.
Un reportatge de Christian Andreu
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
