La fin de la Segonda Guèrra Mondiala l’an 1945 configurèt un nòu òrdre mondial que foguèt en vigor pendent decènnis, e mai que las frontièras se modifiquèron pas excessivament coma l’an 1918 quand finalizèt la Primièra Guèrra Mondiala.
A Euròpa, la granda beneficiada en aumentar lo sieu territòri foguèt l’Union Sovietica. Lituània, Letònia e Estònia perdèron l’independéncia atenguda l’an 1918 e se convertiguèron en republicas sovieticas, del temps que Finlàndia perdèt la region de Carèlia que se convertiguèt posteriorament en una republica autonòma de Russia, e Romania cediguèt Moldàvia, que venguèt tanben una republica sovietica. Curiosament, los finlandeses considerèron una victòria aver conservada l’independéncia malgrat aver perdut una vasta region.
Los autres cambiaments de frontièras foguèron fòrça redusits e concentrats, coma per exemple, un traspàs de tèrras d’Itàlia a Iogoslavia, o qualques islas de la mar Egèa qu’èran jos sobeiranetat italiana a Grècia. Mas al centratz d’Euròpa se produsiguèt un grand cambiament, que mostrariá coma èra organizat lo nòu òrdre mondial.
Las frontièras de Polonha foguèren literalament mogudas e avançadas cap a l’oèst, en prenent de territòris qu’avián apertengut a Alemanha. Justament, aquela meteissa Alemanha foguèt dividida en dos, e lo sieu territòri èra clarament inferior pel costat oriental a las frontièras de l’an 1918. E la meteissa vila de Berlin, veniá lo simbòl d’aquel mond dividit, convertida en doas vilas desparièras, caduna en un dels dos blòcs e separadas posteriorament per un mur.
Un estat desseparat
Doas Alemanhas, caduna integrada en un dels dos blòcs que s’organizava lo mond. Un blòc capitalista contrarotlat pels Estats Units d’America, e un blòc comunista contrarolat per l’Union Sovietica. Dos modèls economics e socials afrontats, qu’urosament s’afrontèron pas dirèctament en cap de conflicte. En pensant a l’armament nuclear que possedissián ambedoas poténcias poiriá aver significat la fin de l’Umanitat. Manquèron pas de tensions tre ambedós blòcs per part de qualques estats que criticavan la supremacia estats-unidenca o sovietica, coma per exemple l’estat francés de Charles de Gaulle o l’Iogoslavia del marescal Tito.
Mas ambedós blòcs s’afrontèron en de guèrras localas que sorgiguèron en los decènnis posteriors coma la Guèrra Civila Grèga (1946-50), la Guèrra Civila Chinesa (fins l’an 1950) la Guèrra de Corèa (1950-53) o sustot la Guèrra del Vietnam (1955-75), e amb un moment de maximala tension l’an 1962, quand descobriguèron los Estats Units d’America l’establiment de missils sovietics a l’illa de Cuba (a solament dos cents quilomètres de las siás còstas a la mar Cariba!!!), convertida en aliada del blòc comunista après la Revolucion Cubana.
Mas en tornant a Euròpa, i aguèron encara mai de consequéncias de la fin bellica. Dins divèrses estats de l’Euròpa centrala e orientala s’implantèron de regims comunistas e las siás monarquias foguèron abolidas. Aquela foguèt la situacion de Romania, Bulgaria, Albania o Iogoslavia. Mas tanben a l’Euròpa Occidental, monarquias coma l’italiana dels Savòia desapareguèron après pèrdre un referendum. E del temps que la monarquia bèlga, alavetz fòrça descreditada, subrevisquèt après ganhar un referendum de continuitat fòrça polemic.
La paur a l’estenduda del comunisme a l’Euròpa Occidental amb l’aument de vòt dels partits comunistas a França o Itàlia, provoquèt la creacion d’un organisme militar, contrarotlat vertadièrament pels Estats Units, que contunhèron de conservar lo sieu desplegament militar malgrat la fin de la guèrra, que contunha en vigor, l’Organizacion del Tractat de l’Atlantic Nòrd (nomenada abitualament OTAN). Mas tanben aquela paur al comunisme provoquèt la creacion del nomenat “Estat del Benestar”, ont se creavan una sèria d’ajudas economicas e de prestacions socialas per las classas socialas mai pauras o davant de qualques problèmas (caumatge, malautiá, jubilacion…).
Per evitar tornar a cometre los meteisses errors qu’en lo passat, se fondèt una nòva organizacion qu’agropava los estats del mond, e èra successora de la fracassada Societat de Nacions: l’Organizacion de las Nacions Unidas (ONU), amb mai poders que la siá antecessora, mas qu’a servit tanpauc coma espleche per resòlvre qualqu’uns dels conflictes e problèmas a nivèl local o mondial.
La lista de cambiaments provocats per la fin de la guèrra mai sanguinària de l’istòria de l’Umanitat seriá fòrça mai longa, mas una question es evidenta. Avèm atengut superar los problèmas qu’avián provocat l’inici de la Segonda Guèrra Mondiala? Podèm tornar patir una situacion semblabla al contèxt viscut pendent los ans 1920 e 1930 a Euròpa? Aquela question poiriá provocar un debat fòrça ample en fòrça aspèctes, mas se consideram la creishuda e la preséncia de fòrça partits fascistas en fòrça estats (non sonque a Euròpa), me temi que la primièra responsa poiriá èsser negativa e la segonda positiva.
Malastrosament, lo mond contunha de patir una sèria de problèmas endemics, de caractèr economic o demografic, e qualques sectors apiejan aqueles partits coma succediguèt a l’Euròpa dels ans 1920 e 1930. La defensa dels dreches umans e de las libertats contunha.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
