Los ligurs, atanben coneguts amb lo nòm de legis, foguèron una de las nacions pus misteriosas de l’epòca antica, mai que mai, pr’amor que l’arqueologia poguèt pas gaire confirmar ni la sieuna origina nimai lo temps que demorèron coma nacion abans de l’arribada dels romans. Cossí que siá, es plan sabut que visquèron a la region de Liguria italiana, al nòrd-oèst d’aquela peninsula, pendent los sègles V e lo sègle I abans lo Crist.
Pendent l’epòca anteriora a la naissença de la republica romana, los ligurs ocupavan la region italiana de Liguria, lo Piemont, lo nòrd de Toscana, l’oèst de Lombardia, l’oèst d’Emilia-Romagna e tanben lo nòrd de Sardenha e encara arribèron al flume Elba. En çò qu’uèi es Occitània tanben demorèron en Provença e Corsega.
Se pensa que los ligurs arribèron a la region occitana de Provença aperaquí l’an 2.000 aC e que la sieuna origina seriá indoeuropèa. Pasmens, se cre que demorèron dins un airal plan màger que pendent los darrièrs sègles abans lo Crist e pr’açò se sospecha que tanben aurián arribat fins a Catalonha.
Malgrat que amb una origina indoeuropèa, uèi lo jorn i a de mai en mai cercaires que sospechan que seriá un pòble que se desvolopèt per el meteis en la sieuna region italiana o occitana. Malgrat aquò, uèi es brica coneguda la sieuna lenga, la lenga ligura. Sonque ne son demoradas qualcunas escrituras en d’estatuas de bronze de guerrièrs e pro. Totun, aquela falta de tèxts escriches arrestèt pas los cercaires de classificar la sieuna lenga coma indoeuropèa. Mas, benlèu foguèt anteriora a l’arribada dels indoeuropèus a l’Euròpa occidentala.
Los ligurs mostrèron totjorn, e aquò es estat confirmat per l’arqueologia, un pòble o nacion que patiguèt plan l’influéncia cèlta vesina e pr’amor d’aquò uèi tanben son conegutsamb lo nòm de cèltas-ligurs. Los grèc los nomenèron Lgyes (Λιγυες) mas los romans los coneguèron amb lo nòm de Ligures (al començament liguses). Segon l’istoprian roman Plutarc eles se nomenavan Ambrones e poiriá èsser, malgrat que se pòt pas dire de biais segur, que foguèron los ambrones del nòrd del continent europèu.
Una nacion pas cèlta
Segon Estrabon « Als Alps i a divèrsas nacions e totas son cèltas, franc dels ligurs, una raça desparièra que son, malgrat aquò, plan semblables als cèltas. Demòran a la region pus pròche dels Apenins e tanben se nomenan amb los nòm d’Apenins ». Aquela region es uèi Liguria mas arribariá fins a la vila occitana de Niça.
D’un autre costat, Plini lo Vielh, escriguèt al sieu libre d’Istòria Naturala que « las tribús pus celèbras dels ligurs son los Saluvii, los Deciates e los Oxubii. La còsta de Liguria a 310 quilomètres e s’espandís tre los flumes Varus e Macra ». En mai d’aquò, Plini afirmèt que « Gàllia es devesseparada d’Itàlia pel flume Varus e pels Alps. I a una colònia romana, nomenada Forum Julii Octavanorum, qu’es tanben coneguda coma Pacensis e Classica, pròcha al flume Argenteus, que crosa la region e lors vesins son los Suetri, los Quarites e los Adunicates. A la còsta i a la vila d’ Antipolis, una vila romana, la region dels Deciates e lo flume Varus anterior al Mont Cema, ja als Alps ».
Segon aquò, los ligurs demorèron tanben a Occitània, tre los Alps e lo flume Ròse e aurián fach la guèrra totjorn als grècs de Marselha. Totun, lo consul roman Quintus Opimius, auriá desfachat los ligurs e auriá sacat Antipolis e Nicaea, doas vilas qu’après apertenguèron als merselheses.
Per ansin, los grècs nomerèron Ligurs als sallyes e lo país dels marselheses Ligustica. Las minas de coure pus ancianas del mediterranèu foguèron las de Libiola e Mont Loreto (3.700 aC), en territòri ligur. D’aquela epòca i a encara desparièras figuras en d’estelas ligurs. Los utils de coure d’aquela epòca son plan semblables als d’autras nacions de l’autre costat dels Alps. Segon l’istorian Bernard Sergent la sieun aorigina seriá la cultura del flume Ròse.
Es esta dich pendent decadas que los ligurs demorèron a la Val del flume Po aperaquí l’an 2.000 aC. E l’arqueologia o confirmèt. Los primièrs vilatges d’aquela val foguèron bastits pels ligurs. Lo nòm del meteis flume, Po, foguèt Padus en latin mas auriá l’origina en la paraula Bod-encus, ligura, trapada prèp de Torin e Bergamo tanben seriá estada fondada pels ligurs en l’an 1.200 aC.
Çò qu’es segur es que la cultura de Canegrata arrivèt a aquela val dempuèi lo nòrd-oèst europèu aperaquí lo sègle XIII abans lo crist e amb eles lo rite de la cremacion. Los abitants de la cultura de Canegrata se fusionèron apuèi amb los ligurs pauc après. las tribús ligurs doncas foguèron los insubri (Milan), los leponti (Ossola), los orobi (Bergamo)e los laevi e los marici (Pavia).
Al sègle III aC los romans conquistèron la region e arribèron l’an 217 a la peninsula iberica per la còsta. Sonque los ligurs de Genoa s’alièron amb los romans alara. Totas las autras tribús liguras ataquèron los romans. La guèrra comencèt en l’an 238 aC amb una aliaça tre de gals e de ligurs contra los romans. Foguèron vaincuts pels romans al mar l’an 233 aC e lèu la region demorèt jos soberaneitat romana.
L’an 222 aC los romans conquistèron la vila ligura actuala de Milan L’an 218 encara divèrsas tribús ligura s‘alièron als cartagineses en la sieuna guèrra contra Roma. Pasmens, e malgrat qualcunas batalhas, coma Trebia, lèu comencèron a prerdre la guèrra contra los romans. Genoa foguèt conquistada l’an 208 aC. En 202 aC de ligurs èran a la batalha finala en Africa de Zama dels cartagineses contra los romans. Encara l’an 200 conquistèron la vila romana de Plasencia. La guèrra finirá pas fins a l’an 155 aC quora los romans bastiguèron las colonias romanas de Luna e Luca en territòri ligur. Los romans pòguèron pas recuperar Plasencia fins a l’an 197 aC.
Tre los ans 197 e 155 aC los ligurs atacavan encara las vilas romanas de las val del Po dempuèi las montanhas e los romans atacavan los ligurs en tot enviar d’expedicions militaras en naut de las montanhas. Calguèron 15 batalhas per balhar la victòria als romans.
L’an 185 aC, los romans amassèron una armada de 36.000 soldats per finir l’independéncia dels ligurs en Liguria. L’an 180 aC deportèron 40.000 ligurs del sieu país al Samni italian. En 179 aC encara 7.000 mai. Los darrièrs ligurs foguèron desfachats l’an 155 aC. La region, pasmens, foguèt pas annexada a la província romana dels Alps Maritims fins a l’an 14 aC. En Provença la darrièra tribú ligura que i aguèt, los Voconti e los Salluvii, foguèron contrarotlats en l’an 124 aC e pas abans.
