Era lenga ibèra siguec era lenga parlada peus abitants non indoeuropèus der oèst deth continent identificats peus grècs e romans coma ibèrs. Viuèren ena còsta orientala e deth sud-èst iberic e ja la parlauen abans dera arribada des grècs ara peninsula iberica. De hèt, era cultura iberica se pòt situar ben entre es sègles VII abans de Crist e eth prumèr sègle dera nòsta era.
Era lenga ibèra, com totes es lengües paloispaniques, a excepcion dera lenga basca, patic era extincion generau apuprètz eth prumèr o segon sègle dera nòsta era, maugrat qu’en cèrts airaus de montanha des Pirenèus encara demorèc plan enquiath sègle IX e X dC. Dempús siguec cambiada peu latin e mès tard encara peth catalan o er aranés en Catalonha e er occitan en Occitània.
Que siguec ua lengua que non pòt èster classificada en cap aute grop lingüistic. Es cercaires sagèren de compréner-la mès non an podut de manèra oficiau enquia aué. Atau, sonque sigueren lençades ipotèsis que restaquen aguesta lengua damb d’autes, coma era lengua basca, en tot se basar en es escritures a mès deth sistèma numeric d’ambedues lengües (era madeisha).
Per contra, es abitants dera anciana Cartago parlauen era lengua punica, ua lengua semitica. Ath sòn costat i auie tanben d’autes lengües indoeuropèes dera Edat deth Hèr parlades tanben ena peninsula, com er grèc ionic o encara eth latin (quan arribèren es romans en 217 aC), o diuèrses lengües cèltes.
Son estades trapades escritures ibères ena peninsula iberica mès tanben en Occitània. Qualcunes des mès importantes sigueren trapades apròp de Besièrs e era lengua ibèra siguec parlada enquiath sud enquia Porcuna, en Jaen (Andalosia). Era termièra lingüistica interiora non ei encara tan clara pr’amor que sembla qu’era lengua ibèra s’espandic ath long de tot eth nòrd der arriu Èbre enquia Salduie (Aragon) mès era fin deth sòn territòri iberic non demòre encara bric clar pes cercaires.
Entre es tribús o nacions ibères coneishudes i a es ausetani (nòrd-èst catalan), es ilergetes (Lhèida e Òsca), es indiketes (era còsta de Girona), es laietani (Barcelona), es cassetani (Tarragona), es ilercavones (Murcia), es edetani (Valéncia, Castelhon e Teròl), es contestans (Valéncia, Alacant e Cartagena e Albacete), es bastetani (Granada, Almeria e Murcia) e es oretani (Jaén e Cuenca).
Segontes diuèrsi cercaires coma Velaza era lengua ibèra poirie auer estat era lengua parlada pes nadius d’aguesti territòris. D’auti, coma De Hoz, creden que siguec mesalèu ua lengua franca. Era sua origina ei desconeishuda. Patic era extincion generau apuprètz eth prumèr sègle dera nòsta era, mès segontes Menéndez Pidal encara èra parlada ena epòca des gòts en sègle V en fòrça lòcs e encara aurie suberviscut en cèrtes regions montanhoses isolades enquiath sègle VIII o dilhèu mès tard.
Ua origina polemica
Segontes ua teoria, era teoria nomentada teoria catalana, era lengua ibèra auèc coma origina çò qu’aué ei eth nòrd-èst de Catalonha pr’amor qu’es escritures mès ancianes ibères (apuprètz era annada 600 aC) sigueren trapades en Ullastret. Dempús, era lengua s’aurie espandic vèrs eth nòrd e eth sud, un shinhau abans des prumères inscripcions (sègles XI e X abans de Crist). Totun, ei ua lengua que semble per tot mès o mens omogenèa e donques se siguèsse tant anciana es cercaires ja i aurien trapat dialèctes.
Es escritures mès ancianes dera lengua ibèra, de hèt, son deth sègle VII aC e es darrères deth sègle I dera nòsta era. Son estades trapades mès de 2.000 e era majoritat son d’inscripcions cuèrtes en ceramica damb nòms de persones. Fòrça monedes romanes republicanes an legendes en ibèr.
Son escritures que se pòden separar en enquia quatre grops ; eth prumèr ei eth des escritures hètes entre es sègles IV e III aC. Eth dusau grop entre aquesta data e eth sègle I aC. Eth tresen aperten as inscripcions deth sud-èst iberic e eth darrèr grop on ei utilizat er alfabet grèc-ibèr.
Es escritures deth nòrd-èst catalans son coneishudes tanben coma escritures en ibèr pur (95%des tèxts). Sigueren trapades entre eth Langedòc occitan e Alacant. Ei un tipe d’escritura qu’ei a man d’èster deschifrat. Totes an caracteristiques comunes, com es sillabes e es morfemes. Sigueren escrites en semisillabaris. Qualcuni cercaires creden qu’era sua origina poirie èster fenicia o grèga.
Es escritures ibères deth sud-èst iberic son mès semblables as escrites en lengua tartessica. E eth sòn significat ei encara desconeishut. Es qu’utilizèren er ibèr damb un alfabet grèc sonque sigueren trapades en Alacant e Murcia.
E maugrat qu’era teoria basca de Mitxelena ja confirmèc qu’eth basc e er ibèr sigueren basicaments era madeisha lengua o dialèctes dera madeisha lengua, era comunautat scientifica internacionala non ei encara d’acòrd sus era sua origina. Totun, e maugrat que cèrts cercaires contunhen ara ora d’afirmar que siguec sonque ua lengua franca usada per totes es nacions iberiques dera epòca per poder comunicar-se entre eres, era sua origina encara ei desconeishuda. Mès era teoria catalana d’ua origina catalana dera lengua ibèra ven de mès en mès comuna entre es cercaires.
La Redaccion
