Ongan se vòl remembrar una de las descobèrtas occitanas mai estonantas dins lo mond de la Preïstòria: la tròba de l’òme de Cròsmanhon per Loís Lartet en 1868, a Las Aisiás de Taiac, en Peiregòrd (Dordonha). Pr’aquò divèrses musèus de la region faràn d’actes e eveniments pendent tota l’annada. D’efièch, descobrir las esqueletas jos l’Abric de Cròs-manhon signifiquèt un pauc mai de lutz dins l’istòria de l’evolucion umana. La tròba debanada en Occitània tanben foguèt facha per un occitan.
Cal remembrar aquela tròba scientifica per mai d’una rason. Fasiá plan pauc qu’èra estat classat l’Òme de Neandertal (1856), descobèrt en la val del quite nom en Alemanha de l’Oèst. Mas encara se coneissiá pas quals foguèron los primièrs individus de la nòstra espècia actuala, Homo sapiens sapiens.
La proposicion preïstorica que faguèt apuèi l’occitan Loís Lartet en 1868 amb l’article “Una sepultura troglodita del Peiregòrd “ a la Societat Antropologica de París cambièt la direccion de l’evolucion.
Loís Lartet prepausèt las esqueletas fossilas recentament descobèrtas en Las Aisiás de Taiac e Siruèlh jos l’Abric de Cròs-Manhon coma los primièrs especimèns de la nòstra espècia maugrat lors caracteristicas arcaicas. E dempuèi aquel moment e durant gaireben un sègle l’Òme de Cròsmanhon foguèt sinonim de la nòstra espècia fins lo classament definitiu d’aperaquí las annadas 1970.
Tot aquò se debanèt en tèrra occitana, en Dordonha, e, a mai, l’arqueològ qu’o descobriguèt foguèt un occitan e aquò balha tanben mai importància a l’istòria de l’antropologia d’Occitània. Mas cossí se desvolopèt aquela descobèrta ?
La esqueletas fossilas de cinc individús preïstorics
En març de 1868 un grop d’obrièrs que fasiá una rota aguèt besonh de mai de ròcas. E anèron fins l’Abric de Cròs-Manhon ( cròs vòl dire atanben trauc e Manhon èra la familha proprietària d’aquel terren) per n’aver mai. Ailà lèu comencèron d’aparéisser d’uasses umans e los trabalhs foguèron arrestats e las autoritats alertadas.
Lèu arribèt Loís Lartet, qu’acomencèt una excavacion scientifics del luòc. Lèu encontrèt los uasses fossils de cinc esqueletas – quatre adults e un enfant – que daissèron los classar per lors caracteristicas coma de membres de la nòstra pròpria espècia – avián una talha mejana d’1,85 mètres, un nas e front grand e un menton prominent.
Tot aquò fasiá de l’Òme de Crosmanhon una espècia plan desparièra de Neandertal – pr’amor de la sieuna talha fòrça mai nauta, front grand e un menton que Neandertal aviá pas. Pauc aprés la sieuna industria litica foguèt restacada amb l’Aurinhacian. Totun, a l’epòca se confirmèt qu’èra una espècia que demorava en de caunas (benlèu pr’amor que los uasses foguèron descobèrts jos l’Abric de Cròs-Manhon, mas pas dins aqueste) e uèi se sap que foguèt puslèu nomada e que demorèt en de campaments a l’aire liure.
Arribèt a aquela part d’Euròpa ja amb d’arcs e sagetas e aquò benlèu faguèt d’el un biais d’òme mai adaptat a l’environament e que finiguèt per ganhar la lucha per la subrevivéncia amb los neandertalians. Va plan, aquò e aver una mai complèxa capacitat culturala e d’adaptacion qu’aqueles. E benlèu pr’aquò uèi sèm aquí uèi lo jorn.
L’istòria de la nòstra espècia a Euròpa
Uèi la coneissença qu’avèm de l’Òme de Cròsmanhon es mai prefonda. En 1868 se pensèt qu’èra una espècia mejana entre de neandertalians e d’Homo sapiens sapiens ( la nòstra espècia). La proposicion antropologica facha per Lartet entraïnèt una discussion prefonda dins la comunautat scientifica de l’epòca pr’amor de las caracteristicas fisicas de las esqueletas trobadas en Dordonha (sembla qu’avián patit plusors nafras durant lor vida e aquò las fasiá aver una fisionomia fòrça arcaica). Uèi se sap solide, que la vida qu’aguèron foguèt plan dura mas qu’èran de la nòstra quita espècia.
Lor classament foguèt plan discutit durant desenats d’annadas: en 1899 encara èra classat coma Homo spelaeus ( l’Òme de las Caunas) e coma una espècia desparièra. Uèi lo jorn los uasses son estats datats amb 27.680 ans e son la mòstra finala d’una espècia ominida, la nòstra, que comencèt lor camin fa mai de 300.000 annadas dempuèi Africa ( e tanben se sap qu’aquelas esqueletas èran d’òme pas blancs mas negres cossí demostrèt un estudi genetic de l’an 2013 de lor pigmentacion).
A mai, un autre estudi fach en 2012 confirmèt qu’aqueles òmes èran un crosament entre la nòstra espècia e la neandertaliana pr’amor qu’avián fins un 11% d’ADN neandertaliana (Segon un estudi fach sus d’esqueletas d’Homo sapiens sapiens de 40.000 ns trobadas en Romania e Siberia).
Aital, los primièrs òmes modèrns (o Òme de Cròsmanhon) quora dintrèron en Euròpa trobèron de neandertalians. Mas pas pertot. Los neandertalians demoravan en de luòcs mai cauds e damb fòrça bòsc e vegetacion e la nòstra espècia s’especializèt en viure sustot al començament en de tundras, e d’estèpas e luòcs mai fregs e amb mens vegetacion.
La dièta de Cròsmanhon tanben èra desparièra pr’amor de l’utilizacion d’espleches qu’ajudavan lançar de javelinas (propulsors), d’arpons e arc e sagetas e manjavan fòrça mens carn que non Neandertal. Atal, dins la sieuna dièta i aviá plan mai de peis e mollusques ( fins 25% pus) que non dins l’autra espècia umana europèa d’aquela epòca.
La tròba posteriora de pèiras talhadas segon la tecnica solutreana balhèt de rasons als cercaires per afirmar qu’aquel Òme de Cròsmanhon èra fòrça mai capacitat e sustot evolucionat que Neandertal e que pr’aquò aqueste s’escantilhèt. Totun, uèi es estat descobèrt que los neandertalians atanben avián una industria litica pròpria, lo chatelperronian, e que atanben pintavan las parets de las caunas.
Tot aquò lo fasiá pas inferior a nosautres mas desparièr. E lo quite sens de la paraula evolucion comença de cambiar pr’amor que ja a pas mai lo sens de progrès mas solament d’adaptacion e cambi – e aquò arrèsta las especulacions racistas e supremacistas marridas de la nòstra espècia fachas pendent mai de 100 annadas-.
Cossía siá ongan fa 150 annadas que descobriguèrem los primièrs espècimens de la nòstra espècia, espelida d’Africa plan abans e arribada a Occitània fa 30.000 annadas. Foguèt un fach estonant alavetz e encara o es uèi. Pr’amor que pas totjorn se descobrís l’origina d’un meteis.
Un arqueològ occitan
Loís Lartet foguèt l’arqueològ que descobriguèt las esqueletas encontradas a Cròs-Manhon en 1868. Foguèt enviat ailà per son paire, Edoard Lartet, un celèbre preistorian qu’aquel jorn poguèt pas i anar. Aquò balhèt Loís lo privilegi de dintrar dins l’istòria de l’arqueologia occitana primièr e apuèi mondiala.
Nascut en 1840 en Castèthnau de Manhoac (Gasconha), foguèt una persona que desvolopèt l’amor per la sciéncia lèu. En 1862 ja èra a París en tot trabalhar coma ajudant al Musèu d’Istòria Naturala.
Entre 1864 e 1865 viatgèt per Castilha e Palestina e publiquèt divèrses articles que, en 1869 l’ajudarián finir una tèsi de geologia. Un an abans descobriguèt l’Òme de Cròsmanhon en Peiregòrd e classèt las esqueletas dins la nòstra quita espècia. La guèrra de 1870 trinquèt los estudis de Lartet e la familha decidiguèt de tornar a Occitània ont Loís Lartet demorariá fins sa mòrt.
Dempuèi alara e fins la fin de la sieuna vida trabalhariá coma catedratic a la Facultat de Sciéncias de Tolosa en tot ensenhar de Geologia e de Mineralogia. Quora moriguèt en 1899 son nom èra ja restacat a l’Òme de Cròsmanhon e a l’Istòria de l’Evolucion Umana per totjorn. E encara o es uèi. Cal o remembrar.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
