Uèi lo jorn la majoritat acceptam plan la teoria de l’evolucion al nivèl scientific mas tanben cultural. Pasmens, pas totes (estonant, vertat ?) accèptan aquela teoria maugrat los centenats de milièrs de pròvas. Dison encara que la Tèrra se creèt l’an 4004 abans lo Crist. E, d’efièch, la teoria de l’evolucion, basada sul libre L’origina de las espècias de Darwin (publicat en 1859) demorèt mai de 70 ans abans d’èsser confirmada totalament per tota la comunautat scientifica. Perqué ?
Lo libre On the Origin of the Species, publicat per Charles Darwin en 1859 introdusiguèt (pas per primièr còp car ja un an abans Alfred Russel Wallace ja o aviá presentat al public, en 1858) donèt una nòva teoria qu’entraïnèt una polemica al mond scientific, cultural e religiós anglés, e puèi, mondial.
Segon aquela teoria, las espècias evolucionan pendent de generacions mejançant una procès de seleccion naturala. Aital, la diversitat biologica de la planeta es una pròva mai que totas las espècias aguèron un ancessor comun qu’evolucionèt. Darwin donèt coma pròvas las que trapèt pendent una expedicion amb lo vaissèl Beagle durant la decada de 1830.
A l’epòca, la comunautat scientifica anglesa èra fòrça restacada amb la Glèisa d’Anglatèrra. E la sciéncia èra sonque un part mai de la teologia. L’evolucion èra contrària a la cresença generala que las espècias foguèron totas dessenhadas al còp per Dieu e, en mai d’aquò, èran totas inferioras a l’èsser uman, èsser unic reflèx de Dieu. Quand Darwin (1809-1882) presentèt la sieuna òbra, esclatèt una gigantassa discussion en totes los nivèls dins la societat anglesa. E calguèt discutir plan per defendre la nòva teoria. Demest 1880 e 1930 encara, i aguèron d’autras teorias parièras plan acceptadas e sonque foguèt acceptada universalament entre la decada de 1930 e 1940, çò es, fa mens de 100 ans.
De fachs clau
Las pròvas que donèt Darwin dins son libre podián pas èsser brica discutidas, maugrat aqueles que la criticavan: tota espècia subreviu e creis mas contunha amb lo quite nombre (d’aperaquí) d’especimèns. Las ressorças son limitadas. E doncas i a una lucha per subreviure.
Pasmens, cada individú es unic e pr’açò l’eiretatge genetic tanben. Los mens adaptats subrevivon pas. Los mai adaptadas òc que subrevivon: aquò es la celèbra seleccion naturala. La resulta es un cambiament genetic dins cada espècia al long del temps qu’entraïna, fin finala, l’evolucion de la meteissa.
Uèi es estonant descobrir que de scientifics coma Carl von Linné (que faguèt lo primièr classament mondial de las espècias animalas en 1735) cresiá pas en l’evolucion e que foguèt pas fins a l’an 1809 quand Jean-Baptiste Lamarck desvolopèt una primièra ipotèsi sul cambiament (transmutacion disián alavetz) de las espècias.
La teoria de l’evolucion darwiniana foguèt considerada per la glèisa anglicana una ataca dirècta a Dieu pendent 1860 e 1870. E lo scientifics, qu’apertenián, tanben a la Glèisa, tanben. Darwin confirmèt qu’aviá trapat de fossils d’armadillos gigants, d’èssers preïstorics qu’existissián pas pus. E pr’açò la causa sonque podiá èsser lo cambiament d’una espècia en una autra. Las sieuna teoria foguèt trabalhada al long de gaireben 20 ans.
“De cambiaments favorables demòran dins las espècias, çò escriguèt Darwin en 1838. Pasmens, los cambiaments biologics que son pas favorables demòran pas, car l’espècia poiriá èsser destrucha. La resulta son de nòvas espècias”.
Maugrat la discussion (tras que prigonda), lo libre de Darwin La Teoria de las Espècias arribèt al public en novembre de 1859 e lo primièr jorn foguèron venduts los 1250 libres de la primièra edicion.
La seleccion naturala
Lo cambiament que confirmèt Darwin, totun, èra pas rapid. Èra un procès gradual qu’entraïnava un cambiament als patrons biologics de cada espècia a travèrs de la reproduccion e los traches diferencials dels progenitors. Segon Darwin cada especimèn es unic. Mas totes an de caractèrs genetics amassa dins cada espècia. Aqueles traches arribaràn a la seguenta generacion a travèrs de la seleccion naturala (la lucha per la subrevivéncia) e sonque los individús melhor adaptats auràn descendéncia (e pas los autres).
Uèi es conegut que i a de cambiaments al genòma de cada individú que pòt o transmetre a lors filhs. Los que patisson aqueles cambiaments pòdon se reprodusir melhor e subreviure melhor que d’autres. Aital, l’espècia evoluciona. Lo temps amassèt lo darwinisme tradicional amb de descobèrtas posterioras en genetica classica e moleculara posteriora qu’entraïnèt l’actuala sintèsi evolutiva modèrna: Darwin aviá rason. Uèi la teoria de l’evolucion de Charles Darwin es la basa de la biologia.
Maugrat aquò encara i a personas qu’afirman çò de contrari ( sonque son d’opinions sens cap basa scientifica) e son un vertadièr dangièr pr’amor qu’a l’epòca de la messorga actuala encara i a personas qu’o creson. Cal doncas reivindicar çò qu’es sciéncia e non pas çò qu’es sonque un vejaire. E remembrar la publicacion en 1859 de la Teoria de las Espècias e la naissença de la teoria de l’evolucion coma un fach scientific, sens discussion possible.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
