Ara fa 100 ans, en novembre de 1923 se debanèt un còp d’estat que, malgrat que capitèt pas, foguèt un tras que seriós avís al mond de çò que podia aprés arribar. Parlam del còp d’estat que volguèron realitzar los nazis a Munic e que poguèt èsser arrestat pel govern alemand e bavarés. Pasmens, sonque seriá un trist avís de çò qu’arribariá dètz ans apres, en 1933 e qu’entraïnariá cambiar la vida (e la mòrt) de tota l’umanitat.
Foguèt conegut mai tard coma lo Còp del Salon de Cervesa o Còp de Munic. Lo còp foguèt organizat pel Partit Nacional Socialista dels Trabalhaires (NSDAP) dirigit per Adolf Hitler, Erich Ludendorf e encara d’autres tre lo 7 e 9 de novembre de 1923. La tòca èra destrusir la Republica de Weimar e proclamar un empèri que deviá demorar mai de 1.000 ans. Per poder aquò far, mai de 2.000 nazis assagèron de conquistar lo centre d’aquela vila alemanda mas la policia i luchèt e aprés la batalha demorèron mòrts 16 nazis, 4 policièrs e un ciutadan.
Lo dirigent del NSDAP, Hitler, foguèt lèu arrestat e enviat a preson acusat de traïson. Lo judici demorèt 24 jorns e balhèt fòrça publicitat al partit nazi alemand, plan desconegut fins alavètz. Hitler foguèt declarat colpable e enviat a cinc ans de preson, un temps qu’Hitler profechèt per escriure lo libre Mein Kampf, qu’aprés seriá la Bíblia nazi.
Lo còp que capitèt pas
Pendent lo començament del sègle XX lo sud alemand èra plen de salons de cervesa per socializar. Tanben I avian de tròbas politicas. Un dels màgers salons de cervesa de Munic d’aquela epòca foguèt lo Bürgerbräukeller que foguèt lo luòc causit pels Nazis alemands per començar lo còp d’estat.
Tanben i avián d’ensems nazis, un partit nascut aprés 1918 e que considerava que los politicians avián traït l’armada e la nacion alemanda amb la patz impausada pels aliats a l’estat alemand. Segon un dels dirigents del nòu partit NSDAP Adolf Hitler, los colpables èran los politicians, los josieus e los comunistas.
Lo còp que los nazis volián balhar per ganhar lo contraròtle de l’estat alemand aviá coma basa la marcha fascista italiana de Mussolini (1922) sus Roma. Mas tanben caliá actuar d’un biais desparièr. E Hitler causiguèt marchar al salon de cervesa Bürgerbräukeller per declarar finida la republica.
Lo 8 de novembre de 1923 mai de 600 SA nazis encerclèron aquel salon e i dintrèron. Hitler i dintrèt al costat de Goring, Rosenberg, Hess e d’autres. Hitler fusilhèt l’aire e declarèt que la revolucion nacionala èra començada. Tanben confirmèt la formacion d’un nòu govern bavarés amb Ludendorff coma cap.
Los nazis alara assagèron de conquistar totas las bastidas publicas importantas de la vila. En mai d’aquò un grop de nazis decidiguèt de conquistar una bastida militara, mas demorèron barrats amb l’armada alemanda en fàcia premanida per los fusilhar.
Pendent la nuèch, l’armada alemanda comencèt a fusilhar de grops de Nazis que sortissián del salon de cervesa e volián atacar de posicions militaras. Lèu foguèt declarada l’alerta dins l’armada. Pel matin Hitler ordonèt la conquista de la Mairia.
Quora los nazis veiguèron que lo còp d’estat capitava pas Ludendorff cridèt “cal far una marcha”. E mai de 2.000 nazis sortiguèron del salon de cervesa en carrièras. Lèu trobèron 120 soldats alemands e totes comencèron al còp una fusilhada. Aquò provoquèt la mòrt de 16 nazis, 4 policièrs e un ciutadan. Aprés aquò, Hitler assagèt de fugir. Goring demorèt nafrat e la majoritat de Nazis foguèt arrestada los dos jorns après. Tanben Hitler.
En 1924 Adolf Hitler e d’autres nazis foguèron enviats a judici. Hitler recebèt cinc ans de preson. Quora sortiguèt, en 1929, lo partit nazi èra ja plan conegut per totes los alemands e encara mai, pr’amor que fòrça alemands comencèron a creire que caliá los votar per sauvar Alemanha del declin economic aprés la crisi de 1929. Lèu lo partit comencèt a créisser de mai en mai, e en 1932 conquistèt lo poder aprés la eleccions nacionalas. Aprés, en 1933 Hitler venguèt cancelièr de l’estat alemand e president de la republica e comencèt a escriure l’istòria de tota Euròpa fins a 1945.
