L’Illa de Pascas (Rapa Nui o Rapa la granda en lenga rapanui ) es una illa de Chile situada, pasmens, en Polinesia, en mièg de l’ocean Pacific e a 3.700 Km de la vila chilena de Caldera, . La sieuna superfícia son 163,6 km², e aquò fa d’aquesta illa la màger de totas las illas de Chile. La sieuna populacion son aperaquí 5.000 abitants (5.035). La majoritat demòran, mai que mai, a la capitala de l’illa, Hanga Roa, qu’es tanben la soleta vila que i a en l’illa. La tèrra pus pròcha es la de l’illa de Ducie, qu’aperten al Reialme Unit e forma part de las illas Pitcairn.
L’illa es tanben un centre toristic plan important per l’economia chilena, pr’amor del torisme arribat per la beltat de la sieuna natura a mai de la cultura preïstorica dels rapanui, al còp naturala e misteriosa. Aquesta nacion indigèna de l’illa de Pascas es tanplan plan celèbra a tota la planeta pr’amor de las esculturas que faguèt los darrièrs sègles; los moai. Per las conservar lo govèrn chilen creèt lo Pargue Nacional Rapa Nui. A mai d’aquò, l’UNESCO atanplan declarèt aquel pargue coma Patrimòni de l’Umanitat en l’an 1995.
Hotu Matu’a, lo primièr rei
La tradicion orala de la nacion rapanui confirma que los primièr abitants qu’arribèron a l’illa de Pascas o aurián fach aprés daissar endarrièr l’lla mitica d’Hiva. E foguèron dirigits per qui foguèt lo primièr rei dels rapanui, un còp arrivats a l’illa de Pascas: Hotu Matu’a.
Aquel ariki, o rei rapanui, se seriá arribat a l’illa de Pascas amb un grop de gent aperaquí l’an 1.000 dC. L’arqueologia actuala poguèt confirmar que l’origina dels rapanui foguèt la Polinesia, mai que mai las illas Marquesas. D’autras teorias encara afirman que l’illa de Rapa Iti poiriá èsser lo luòc dempuèi ont sortiguèron aqueles rapanui, çò es la mitica illa d’Hiva. Pasmens, res es encara definitiu e lo mistèri de l’illa d’Hiva contunha d’èsser un secret pels pròpris rapanui mas tanben pels cercaires.
D’un autre latz, la societat dels rapanui foguèt governada totjorn per un ariki, qu’aviá coma ancessors los dieus, segon lo pròpri ariki. Tradicionalament èra devesida en tribús e clans e pr’açò foguèt totjorn plan estratificada. Cada tribú demorava dins un airal, totjorn amb una zòna pròcha a la còsta (que en lenga rapanui òm nomena Kāinga). La majoritat de la populacion, ça que la, demorava dins l’interior de l’illa, prèp dels camps de coitiu. Als airals costièrs, òm i celebrava divèrsas ceremònias pr’amor qu’èran de vertadièrs centres religioses, politics e sagrats dels rapanui, coma los d’Anakena e Akahanga). Ailà èran adorats los ancessors – qu’èran venguts gaireben dieus e que foguèron representats pels moai -. Malgrat aquò, òm encara coneis pas cossí foguèron bastidas o menadas aquelas esculturas (n’ia prèp d’un milièr).
Uèi lo jorn los abitants de l’illa de Pascas son encara nomenats rapanui. I arribèron fa mai de 1.000 ans e i arribèron dempuèi, benlèu, d’autras illas de Polinesia. E malgrat que segon la sciéncia de la geografia es una illa que forma part d’Oceania, politicament aperten a l’estat american meridional de Chile. E, malgrat que deuriá dependre de Caldera, a la region d’Atacama ,pr’amor d’una linha imaginària que la restacariá amb America, depend de la region de Valparaíso, geograficament mai al sud.
Un article d’Andrés López*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aqueste article es tanben publicat dins Naturaleza Salvaje, un numeric de geografia e l’environament, que Sapiéncia n’a un acòrdi de cooperacion
