LA VIDA VIDANTA D’UN TIRANOSAURE

Maugrat l’idèa que totes ne podèm aver, la vida vidanta d’un tiranosaure foguèt pas aisida. Plusors recèrcas scientificas son arribadas a la conclusion que òc, que foguèt lo rei dels dinosaures carnivòrs, mas que pendent la sieuna cuèrta vida (per rapòrt a d’autras espècias de dinosaures) un T. Rex aviá d’afrontar mai d’un dangièr e lo nivèl de mortalitat èra plan, plan naut.

Aital, e maugrat que dempuèi la sieuna descobèrta es estat totjorn descrich coma un dels piègers predators de l’epòca, sa vida vidanta foguèt pas facila. Es vertat que cap autra espècia de dinosaure carnivòr l’atacava,  mas aquò solament se debanava quora ja èra adult (mai de doas annadas d’edat). E encara alara podiá morir plan per l’ataca d’un erbivòr o qualqu’una infeccion de carn marrida.

Segon de nòus estudis lo perilh mai grand que podiá arribar patir un T.rex èran las quitas prèdas. Un tiranosaure assajariá totjorn d’atacar d’especimèns joves o malauts mas lo dangièr èra tras que naut se trapava un ankylosaure, un triceratops o un edmontosaure adults e sans. Un còp de la coa d’aquestes dinosaures podiá plan li trincar una pauta e aquò entraïnariá plan una mòrt òrra per fam. Mai encara se l’ataca arribava per l’ataca d’un dinosaure amb de banas, un fach que provocariá una marrida infeccion e apuèi lo mòrt. D’efièch los erbivòrs èran caçats, òc, mas aquò vòl pas dire que luchavan pas.

De nòvas donadas sus d’esqueletas fossilas de T.rex pendent los darrièrs tempses confirman que la mortalitat d’aquesta espècia de terapòde (dinosaure carnivòr) èra de las pus nautas de l’epòca pr’amor d’atacas d’autres predators o de malautiás abans las doas annadas d’edat de l’animal. Apuèi, la vida èra mai segura, mas ¾ de la populacion de tiranosaures arribava pas als 13 ans. Apuèi las causas atanben èran ponchudas.

De luchas pertot e totjorn

Los tiranosaures adolescents luchavan plan un còp èran arribats a la maduretat sexuala. Luchavan cada sason per una femelha mas atanben per de bons luòcs ont bastir lo niu. Entre 13 e 18 ans d’edat la mortalitat de T. Rex arribava al ponch mai naut (23%) e segon divèrses arqueològs, coma Gregory M. Erikson, de l’Universitat Estatala de Florida, “,mai de la mitat dels especimèns de T.rex descobèrts fins uèi lo jorn moriguèron abans dels 6 ans, apuèi la maduretat sexuala”.

Quora luchavan entre eles e sustot quand un T.rex èra nhacat per un autre especimèn de la quita espècia, recebiá fòrça parasits. L’an 2009 un grop de paleontològs afirmèt que los dinosaures patissián plan d’infeccions per Trichomonas gallinae, una malautiá que uèi la patisson plan las aus. Lo parasit manjava lo darrièr de la gòrja e arribava far de traucs a la maissa inferiora. Es un fach trapat en fòrça esqueletas fossilas de T.rex.

Segon aquò èsser un superpredator èra pas aisit a l’epòca. Èra mai çò de contrari. Solament un de cada 50 tiranosaures auriá arribat plan a l’edat adulta qu’èra solament de 20 ans de mejana. D’autras espècias de dinosaures erbivòrs coma Apatosaurus, Brachiosaurus o encara Supersaurus podián viure plan pus de 100 ans e aquò es quatre còps la vida d’un tiranosaure.

Lo lausèrt tiran

Tyrannosaurus rex vòl dire lausèrt tiran en grèc e latin e foguèt la soleta espècia de terapòd tiranosaurid que demorèt pendent la fin del Cretacèu (e non, que demorèt pas pendent lo Jurassic). Aquò se debanèt entre ara fa 68 e 66 milions d’annadas en America del Nòrd. Es un dels dinosaures mai celèbres benlèu pr’amor que visquèt pendent l’extincion dels dinosaures.

Aguèt un cran gigant e una coa longa e pesanta. Maugrat que d’autres terapòds podián arribar d’èsser parièrs segon lors mesuras, ne foguèt un dels mai grands; 12,3 m de longor e entre 6 e 8 tònas de pes. Caçava d’adrosaurids e ceratopsids mas aquò encara devesís la comunautat paleontologica pr’amor que mai d’un scientific afirma que foguèt un dinosaure basicament carronhaire. Pus de 30 especimèns de T. Rex son estats trapats e classsats fins uèi lo jorn. Pr’aquò es un dels dinosaures pus estudiats. Son plan conegudas lor alimentacion, fisiologia e velocitat.

La discussion sus se foguèt carronhaire o pas es encara pro viva. Segon mai d’un paleontològs foguèt lo caçaire mai grand (un dels pus grands pr’amor qu’Spinosaurus foguèt pus grand encara) que jamai demorèt sus la Tèrra. Foguèt mai long qu’Allosaurus e parièr a l’african Carcharodontosaurus. Totun, Spinosaurus e Giganotosaurus foguèron pus grands encara.

Descrich per primièr còp en 1905, totes los especimèns de T.rex son estats trobats en America del Nòrd. Son primièr nom scientific foguèt Manospondylus e son segond nom Dynamosaurus. Solament apuèi foguèt nomentat amb son nom actual, Tyrannosaurus.

Un dels espècimens pus estudiats es lo del tiranosaure conegut coma Sue. Trapat en 1990 en Dakota del Sud, moriguèt amb 28 ans d’edat al costat d’autres especimèns de la quita espècia, çò que fa pensar que benlèu viviá en de grops e caçava en de tropèls. Segon plusors paleontològs Sue moriguèt pr’amor d’una nhacada al cap. Totun, apuèi aquesta teoria arribèt encara una autra que confirmèt que moriguèt de fam apuèi una infeccion parasitària aprés manjar de carn poirida. Una istòria un pauc tragica.

De mai, T. Rex demorèt basicament en de paluns e de bòsques ont se podiá plan amagar. Totun, de còps caliá sortir als prats ont èra lèu lèu detectat e perdiá de prèdas aisidament. Fòrça bòsques ont demorèt èran subtropicals e umids. A l’epòca demoravan atanben de quetzalcoatluses e encara d’ornitomimids que fasián fins a 5 m de longor. I aviá de tropèls de triceratops e de torosaures, d’adrosaurids e d’edmontosaurids, d’anquilosaurids e encara de paquicefalosaurids. E pichons mamifèrs coma Ptilodus o Meniscoessus. Un ecosistèma tras que dangierós.

En 2010 la paleontologia confirmèt d’evidéncias de canibalisme en T.rex. Poiriá aquò èsser plan la resulta d’una fam generalizada ? O d’un tipe de terapòd tras qu’oportunista qu’atacava plan d’especimèns mai joves e pichons ? Cal encara o confirmar pr’amor qu’es pas clar que non nhaquesse de T.rex ja mòrts perque i a de paleontològs que dison que foguèt pus carronhaire que caçaire.

Cossía siá, lo grand tiranosaure visquèt en un mond ont caliá afrontar lo dangièr cada jorn. E maugrat èsser lo pus òrre predator de l’epòca viviá gaire. Lors prèdas vivián de mejana fòrça pus que T.rex. Tot aquò permet afirmar que la vida vidanta d’aquel tiranosaure foguèt brica aisida.

Totes pensam que foguèt un òrre predator e qu’aquò ja èra pro per viure plan. Los T.rex foguèron, totun, sovent atacats, nhacats e malauts. E morián per d’atacas d’autres predators, de sa quita espècia d’autras o d’erbivòrs que volián subreviure, o encara per de fam o d’infeccions. Es, au mens, una nòva vision sus lo pièger predator de l’epòca finala dels dinosaures: Tyrannosaurus rex.

Un article de Christian Andreu

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.